کتاب درمانی یک واژه قدیمی است. مفهوم اساسی کتاب درمانی، بازپروری از راه خواندن است. فکر کتاب درمانی از آن جا بر می خیزد که انسان به تعیین هویت با دیگران از راه ادبیات و هنر علاقمند است. كتاب درمانی تعامل بین خواننده و ادبیات است. در روش درمان با كتاب، مطالب خواندنی كه در اختیار خواننده قرار می‌گیرد، تاثیر درمانی و شفابخشی دارد.
اگرچه این مفهوم طیف گسترده ای از کاربری ها را در بر می گیرد، در این بخش ما تنها به کاربری آن در گستره کودکان و نوجوانان در بحران می پردازیم: زمانی که کودکان و نوجوانان با مشکلات اجتماعی، احساسی یا شخصی رو به رو هستند و نیاز به کتاب درمانی دارند.
متخصصین رشد و پرورش كودكان، بارها، كتاب درمانی را برای مواردی كه كودكان در فشارهای روحی مانند بستری بودن در بیمارستان، از دست دادن دوست و جدایی والدین، یا در شرایط جنگ و رخداد های طبیعی همچون سیل و زلزله قرار می گیرند، توصیه كرده‌اند. ادبیات می‌تواند كودكان را در درك عواطف خود، همذات‌پنداری با شخصیت‌هایی كه احساس‌های مشابه را تجربه می‌كنند و نیز كسب بینشی نوین نسبت به چگونگی برخورد دیگران با همان مشكلات، یاری رساند.كتاب می‌تواند نقشی همچون آینه را برای كودكان بازی كند؛ به این معنا كه بازتاب‌‌دهنده‌ی ویژگی‌های ظاهری، روابط، احساس‌ها، اندیشه‌های آن‌ها در پیرامونشان باشد. همچنین كتاب می‌تواند چون پنجره‌ای رو به جهان باشد كه كودكان را به نگاه فراتری از خود و پیرامونشان دعوت كند تا با شخصیت‌ها و شرایط پیوند برقرار نمایند.
ادبیات به چهار شیوه در رشد عاطفی كودكان سهیم می‌شود:
نخست، ادبیات به كودكان ثابت می‌كند كه در بسیاری از احساس‌ها مانند دیگران هستند و این كه بروز این احساس‌ها و عواطف در آن‌ها امری عادی و طبیعی است.
دوم، ادبیات، هرگونه احساس را از نقطه‌نظرهای گوناگون به بررسی می‌گیرد و تصویری كامل از آن به دست می‌دهد و برپایه‌ی اصولی، آن احساس ویژه را شناسایی می‌كند.
سوم، كنش‌های شخصیت‌های گوناگون نقطه‌نظرهایی را برای شیوه‌های برخورد با عواطفی ویژه ارائه می‌دهد.
چهارم، ادبیات به روشنی نشان می‌دهد كه هر فرد عواطف گوناگونی را تجربه می‌كند و دیگر این كه این عواطف گاهی در تضاد و كشمكش با یكدیگر قرار می‌گیرند.
کودکان هنگام کتاب درمانی سه فرایند را تجربه می کنند: فرایند همانند سازی، فرایند پالایش روانی و فرایند بینش درون.
از آن جا که کودکان و نوجوانان در بیشتر موارد خود را به جای شخصیت های کتاب یا قهرمان های اصلی داستان می گذارند، چنانچه در پروژه های کتاب درمانی، کتاب های مناسبی گزینش شوند، همانند سازی به آن ها کمک می کند تا مشکلات خود را شناسایی کنند و هنگامی که در می یابند در رویارویی با این گونه مشکلات تنها نیستند، احساس آرامش و امنیت می کنند و از تنهایی و تشویش آن ها کاسته می شود. زمانی که این همانند سازی صورت گرفت، فرایند پالایش روانی نیز انجام می شود. کودک و نوجوان از جنبه احساسی در گیر داستان می شود و می تواند احساسات خود را در شرایطی امن بروز دهد. با همانند سازی و پالایش روانی، کودک و نوجوان برای تجزیه و تحلیل مشکلات خود توانمندتر می شود. این گونه تحلیل ها سبب افزایش آگاهی و در ک عمیق تر آن ها از خود و ارتباط با دیگران می شود. این خود آگاهی کودک و نوجوان را قادر می سازد تا دریافت های خود را از رخدادها دگرگون کند و رفتارهایش را بهبود بخشد.
کتاب درمانی می تواند به شکل انفرادی و یا گروهی انجام شود. در کتاب درمانی های انفرادی، کتابی برای یک فرد خاص با یک نیاز ویژه برگزیده می شود. آن کودک یا نوجوان خاص می تواند کتاب را خود بخواند یا برایش خوانده شود. فعالیت هایی که پس از خواندن کتاب طراحی شده اند به شکل انفرادی با آن کودک و یا نوجوان انجام شود. کودک و یا نوجوان درباره آن کتاب با آموزگار، کتابدار و یا هر فرد بزرگسال که با او کار می کند، می تواند گفت و گو کند، گزارشی درباره داستان بنویسد و یا احساسات خود را به شکل هنر نقاشی یا هر گونه دیگر از هنر بیان کند. در این پروسه کودک و نوجوان از فشار های احساسی رها می شود و در ضمن با تحلیل ارزش های اخلاقی و برانگیخته شدن تفکر انتقادی در او، بر خود آگاهی او افزوده می شود و می تواند ارزیابی های شخصی و اجتماعی خود را بهبود بخشد. نتیجه آن خواهد شد که او رفتارش را بهبود بخشد و بتواند موضوع های مهم زندگی را درک کند.
در کتاب درمانی های گروهی، کودکان و نوجوانان داستانی را بلند می خوانند یا برایشان کتابی خوانده می شود. گفت و گوی گروهی و فعالیت های جمعی در پی این خواندن انجام می شود. آن ها در این بحث ها در می یابند که تنها نیستند و می توانند مشکلات خود را با دیگران سهیم شوند.
اگرچه کتاب درمانی برای حل مشکلات کودکان در بحران است، اما تنها به این موارد محدود نمی شود. به طور کلی ادبیاتی که زندگی کودکان را بازتاب می دهد، می تواند کودکان را در حل مشکلات و ناشناخته های زندگی خود یاری دهد.
گام های کتاب درمانی:
شناسایی نیازهای کودکان و نوجوانان مورد هدف
گزینش مواد مناسب
طراحی فضا و زمان نشست ها (از پیش مخاطبان را درباره چگونگی گرداندن جلسه آگاه کنید).
طراحی فعالیت های پس از کتاب خوانی
گفت و گو درباره داستان یا کتاب
نوشتن درباره کتاب یا داستان، نقاشی و اجرای نمایش
برانگیختن کودکان برای فعالیت ها بیشتر (پرسش های بیشتر درباره موضوع کتاب یا داستان).
اختصاص زمان استراحتی به کودکان – دادن فرصتی برای واکنش آن ها به داستان
معرفی فعالیت های بیشتر:
بازگویی دوباره داستان
گفت و گوی عمیق تر درباره داستان (برای نمونه می توان درباره کارهای درست و غلط شخصیت های اصلی، ضعف و قوت آن ها، درباره اصول اخلاقی و قوانین بیشتر گفت و گو کرد).
فعالیت های هنری (صحنه هایی از داستان را تصویرگری کنند، با استفاده از کلاژ عکس و روزنامه تصویرهایی از داستان را بازنمایی کنند).
نوشتن خلاق (برای نمونه داستان را به شکل دیگری بازنویسی کنند، تصمیم های شخصیت های داستان را تجزیه و تحلیل کنند).
نمایش خلاق (نقش بازی کنند، و یا با ساختن عروسک های داستان، آن را به شکل نمایش عروسکی اجرا کنند).
برگردان:
زهره قایینی
منبع:
Nola Kortner Aiex.”Bibliotherapy” . ERIC Clearinghouse on reading, English, and communication Digest 82.
Mardziah Hayati Abdullah(2002) “ What is Bibliotherapy?” ERIC Clearinghouse on reading, English, and communication Digest 177,EDO-CS-02-08[2]
اگرچه این مفهوم طیف گسترده ای از کاربری ها را در بر می گیرد، در این بخش ما تنها به کاربری آن در گستره کودکان و نوجوانان در بحران می پردازیم: زمانی که کودکان و نوجوانان با مشکلات اجتماعی، احساسی یا شخصی رو به رو هستند و نیاز به کتاب درمانی دارند.
متخصصین رشد و پرورش كودكان، بارها، كتاب درمانی را برای مواردی كه كودكان در فشارهای روحی مانند بستری بودن در بیمارستان، از دست دادن دوست و جدایی والدین، یا در شرایط جنگ و رخداد های طبیعی همچون سیل و زلزله قرار می گیرند، توصیه كرده‌اند. ادبیات می‌تواند كودكان را در درك عواطف خود، همذات‌پنداری با شخصیت‌هایی كه احساس‌های مشابه را تجربه می‌كنند و نیز كسب بینشی نوین نسبت به چگونگی برخورد دیگران با همان مشكلات، یاری رساند.كتاب می‌تواند نقشی همچون آینه را برای كودكان بازی كند؛ به این معنا كه بازتاب‌‌دهنده‌ی ویژگی‌های ظاهری، روابط، احساس‌ها، اندیشه‌های آن‌ها در پیرامونشان باشد. همچنین كتاب می‌تواند چون پنجره‌ای رو به جهان باشد كه كودكان را به نگاه فراتری از خود و پیرامونشان دعوت كند تا با شخصیت‌ها و شرایط پیوند برقرار نمایند.
ادبیات به چهار شیوه در رشد عاطفی كودكان سهیم می‌شود:
نخست، ادبیات به كودكان ثابت می‌كند كه در بسیاری از احساس‌ها مانند دیگران هستند و این كه بروز این احساس‌ها و عواطف در آن‌ها امری عادی و طبیعی است.
دوم، ادبیات، هرگونه احساس را از نقطه‌نظرهای گوناگون به بررسی می‌گیرد و تصویری كامل از آن به دست می‌دهد و برپایه‌ی اصولی، آن احساس ویژه را شناسایی می‌كند.
سوم، كنش‌های شخصیت‌های گوناگون نقطه‌نظرهایی را برای شیوه‌های برخورد با عواطفی ویژه ارائه می‌دهد.
چهارم، ادبیات به روشنی نشان می‌دهد كه هر فرد عواطف گوناگونی را تجربه می‌كند و دیگر این كه این عواطف گاهی در تضاد و كشمكش با یكدیگر قرار می‌گیرند.
کودکان هنگام کتاب درمانی سه فرایند را تجربه می کنند: فرایند همانند سازی، فرایند پالایش روانی و فرایند بینش درون.
از آن جا که کودکان و نوجوانان در بیشتر موارد خود را به جای شخصیت های کتاب یا قهرمان های اصلی داستان می گذارند، چنانچه در پروژه های کتاب درمانی، کتاب های مناسبی گزینش شوند، همانند سازی به آن ها کمک می کند تا مشکلات خود را شناسایی کنند و هنگامی که در می یابند در رویارویی با این گونه مشکلات تنها نیستند، احساس آرامش و امنیت می کنند و از تنهایی و تشویش آن ها کاسته می شود. زمانی که این همانند سازی صورت گرفت، فرایند پالایش روانی نیز انجام می شود. کودک و نوجوان از جنبه احساسی در گیر داستان می شود و می تواند احساسات خود را در شرایطی امن بروز دهد. با همانند سازی و پالایش روانی، کودک و نوجوان برای تجزیه و تحلیل مشکلات خود توانمندتر می شود. این گونه تحلیل ها سبب افزایش آگاهی و در ک عمیق تر آن ها از خود و ارتباط با دیگران می شود. این خود آگاهی کودک و نوجوان را قادر می سازد تا دریافت های خود را از رخدادها دگرگون کند و رفتارهایش را بهبود بخشد.
کتاب درمانی می تواند به شکل انفرادی و یا گروهی انجام شود. در کتاب درمانی های انفرادی، کتابی برای یک فرد خاص با یک نیاز ویژه برگزیده می شود. آن کودک یا نوجوان خاص می تواند کتاب را خود بخواند یا برایش خوانده شود. فعالیت هایی که پس از خواندن کتاب طراحی شده اند به شکل انفرادی با آن کودک و یا نوجوان انجام شود. کودک و یا نوجوان درباره آن کتاب با آموزگار، کتابدار و یا هر فرد بزرگسال که با او کار می کند، می تواند گفت و گو کند، گزارشی درباره داستان بنویسد و یا احساسات خود را به شکل هنر نقاشی یا هر گونه دیگر از هنر بیان کند. در این پروسه کودک و نوجوان از فشار های احساسی رها می شود و در ضمن با تحلیل ارزش های اخلاقی و برانگیخته شدن تفکر انتقادی در او، بر خود آگاهی او افزوده می شود و می تواند ارزیابی های شخصی و اجتماعی خود را بهبود بخشد. نتیجه آن خواهد شد که او رفتارش را بهبود بخشد و بتواند موضوع های مهم زندگی را درک کند.
در کتاب درمانی های گروهی، کودکان و نوجوانان داستانی را بلند می خوانند یا برایشان کتابی خوانده می شود. گفت و گوی گروهی و فعالیت های جمعی در پی این خواندن انجام می شود. آن ها در این بحث ها در می یابند که تنها نیستند و می توانند مشکلات خود را با دیگران سهیم شوند.
اگرچه کتاب درمانی برای حل مشکلات کودکان در بحران است، اما تنها به این موارد محدود نمی شود. به طور کلی ادبیاتی که زندگی کودکان را بازتاب می دهد، می تواند کودکان را در حل مشکلات و ناشناخته های زندگی خود یاری دهد.
گام های کتاب درمانی:
شناسایی نیازهای کودکان و نوجوانان مورد هدف
گزینش مواد مناسب
طراحی فضا و زمان نشست ها (از پیش مخاطبان را درباره چگونگی گرداندن جلسه آگاه کنید).
طراحی فعالیت های پس از کتاب خوانی
گفت و گو درباره داستان یا کتاب
نوشتن درباره کتاب یا داستان، نقاشی و اجرای نمایش
برانگیختن کودکان برای فعالیت ها بیشتر (پرسش های بیشتر درباره موضوع کتاب یا داستان).
اختصاص زمان استراحتی به کودکان – دادن فرصتی برای واکنش آن ها به داستان
معرفی فعالیت های بیشتر:
بازگویی دوباره داستان
گفت و گوی عمیق تر درباره داستان (برای نمونه می توان درباره کارهای درست و غلط شخصیت های اصلی، ضعف و قوت آن ها، درباره اصول اخلاقی و قوانین بیشتر گفت و گو کرد).
فعالیت های هنری (صحنه هایی از داستان را تصویرگری کنند، با استفاده از کلاژ عکس و روزنامه تصویرهایی از داستان را بازنمایی کنند).
نوشتن خلاق (برای نمونه داستان را به شکل دیگری بازنویسی کنند، تصمیم های شخصیت های داستان را تجزیه و تحلیل کنند).
نمایش خلاق (نقش بازی کنند، و یا با ساختن عروسک های داستان، آن را به شکل نمایش عروسکی اجرا کنند).
برگردان:
زهره قایینی
منبع:
Nola Kortner Aiex.”Bibliotherapy” . ERIC Clearinghouse on reading, English, and communication Digest 82.
Mardziah Hayati Abdullah(2002) “ What is Bibliotherapy?” ERIC Clearinghouse on reading, English, and communication Digest 177,EDO-CS-02-08[2]
گردآوری: گروه فرهنگ و هنر سیمرغ
www.seemorgh.com/culture
منبع: ketabak.org
مطالب پیشنهادی:
www.seemorgh.com/culture
منبع: ketabak.org
مطالب پیشنهادی:
شما شوخی میکنی فحش نمیدی؟ ما این خانم رو معروف کردیم!
چرا «دیدار روحانی و شجریان» کذب است؟
چرا «دیدار روحانی و شجریان» کذب است؟
مراسم ختم همسر بنیامین؛ از اشک‌های شیلا خداداد تا آوازخوانی اصفهانی + تصاویر
تصویری از زنده‌یاد نسیم حشمتی، همسر بنیامین بهادری
تکذیب خبر درگذشت بهروز وثوقی