گاهی مواقع یك اثر هنری تاثیری به‌مراتب فراتر از متن دارد و حتی در ترویج یك ایدئولوژی می‌تواند بسیار مؤثر‌تر از آموزش‌های مستقیم عمل كند.
این اثر اگر در حوزه سینما باشد با توجه به بضاعت تصویری و نمایشی و تاثیرآفرینی بیشتر این رسانه نسبت به دیگر رسانه‌ها، تاثیری به‌مراتب فراتر و طولانی‌تر بر مخاطب می‌گذارد.
این اثر اگر در حوزه سینما باشد با توجه به بضاعت تصویری و نمایشی و تاثیرآفرینی بیشتر این رسانه نسبت به دیگر رسانه‌ها، تاثیری به‌مراتب فراتر و طولانی‌تر بر مخاطب می‌گذارد.
این مقدمه آمد تا به فیلم كتاب قانون برسیم. آخرین ساخته سینمایی مازیار میری یك اثر سینمایی دقیق و تاثیرگذار است كه سعی دارد با بیانی دیگر (و شاید سال‌ها فراموش شده)، بیانگر ناگفته‌هایی باشد. گرچه در متن فیلم، نسبت به ضعف‌های فرهنگی جامعه امروز ایران اغراق فراوان و بزرگنمایی صورت گرفته است،اما فیلم با این رویه و تاكید بر جزئیات فراوان، می‌خواهد روشن كندكه تمامی مشكلات جامعه ما از اسلام نیست بلكه از مسلمانی ماست.
كتاب قانون با مقدمه‌ای شبیه به حاجی واشنگتن آغاز می‌شود؛ یك گروه ایرانی برای مذاكراتی كه محتوای آن شاید تاثیرچندانی در درام ندارد عازم لبنان می‌شوند. این مقدمه ابتدا باعث پیش داوری می‌شود كه شاید با اثری با درونمایه كمدی موقعیت از تقابل دو فرهنگ متفاوت روبه‌رو هستیم اما فیلم در این سطح متوقف نمی‌ماند و شخصیتی واقعی به نام ژولیت را می‌آفریند كه با رفتارهای خود و بهره‌گیری از كتاب قانون (قرآن كریم) ما را به فكر وامی‌دارد.
فیلم از واقعیت بهره‌ای نمادین و سمبلیك می‌گیرد و شخصیتی نمادین كه شاید فطرت پاك درون همگی ما انسان‌هاست در یك سیر و سلوك بیرونی كه از تحول درونی نشأت گرفته، توجه ما را به مفاهیمی جلب می‌كند كه سال‌ها از آن غافل مانده‌ایم و این چنین است كه تاثیری فرامتنی می‌آفریند و شاید لازمه سینمای دینی نیز همین نگرش غیرمستقیم به مفاهیم است و از این رو می‌توان گفت كتاب قانون می‌خواهد در حوزه سینمای دینی الگوسازی كند، اما نمی‌توان مطمئن بود كه این شیوه الگوسازی، پیامدهایی منفی در شكل‌گیری ذهنیت منفی نسبت به فرهنگ خودی در مخاطب ایجاد نكند، به ویژه اینكه به وجوه مثبت و ارزشمند فرهنگ جامعه ایران امروز نپرداخته است.
فیلم، داستان مردی به نام رحمان با بازی پرویز پرستویی را به تصویر می‌كشد كه در جریان یك سفر به كشور لبنان عاشق دختری به نام ژولیت می‌شود. وی به ایران بازمی‌گردد اما در ادامه با مراجعت به لبنان درك می‌كند كه این دختر مسلمان شده و به آمنه تغییر نام داده است. آن دو ازدواج كرده و به ایران می‌آیند اما تاكید این دختر بر مفاهیم قرآن در جامعه فعلی ایران، با عكس‌العمل‌هایی روبه‌رو می‌شود.
كتاب قانون، فیلم جزئیات است و برای پلان به پلان آن و تاثیر این معادلات در پازل نهایی فكر شده و این جزئی‌نگری حاصل حضور یكی از كارگردانان و نویسنده‌های برجسته تئاتر كشور یعنی محمد رحمانیان در نگارش فیلمنامه است. رحمانیان همه نشانه‌های این درام را برای تحول شخصیت‌ها فراهم كرده است و در نهایت وقتی ژولیت با آن سادگی فطری گم می‌شود، مخاطب به همراه دیگر شخصیت‌ها به‌دنبال گمشده خود می‌گردد و شاید این گمشده همان كتاب قانون باشد.
فیلم با بیانی اجتماعی می‌خواهد به ما بفهماند كه چقدر از شریعتمان فاصله گرفته‌ایم و برای مثال كم فروشی و غیبت لازمه زندگی ما شده و وقتی قبح آنها از طریق رجوع ژولیت به قرآن برای ما روشن می‌شود، بسیار هراسناك و غیرقابل‌قبول است و شاید آن را پس زنیم. اما با وجدان خود چه می‌توان كرد؟فیلم انسان‌ها را به‌صورت عریان در مقابل وجدانشان قرار می‌دهد.
فیلم با بیانی اجتماعی می‌خواهد به ما بفهماند كه چقدر از شریعتمان فاصله گرفته‌ایم و برای مثال كم فروشی و غیبت لازمه زندگی ما شده و وقتی قبح آنها از طریق رجوع ژولیت به قرآن برای ما روشن می‌شود، بسیار هراسناك و غیرقابل‌قبول است و شاید آن را پس زنیم. اما با وجدان خود چه می‌توان كرد؟فیلم انسان‌ها را به‌صورت عریان در مقابل وجدانشان قرار می‌دهد.
شاید نتوان در یك نقد و یادداشت كوتاه همه خوب و بد مطلب را درخصوص كتاب قانون بیان كرد اما می‌توان بخشی از خصوصیات مثبت و منفی این فیلم را بازگو كرد. فیلم موقعیتی گروتسك دارد (یعنی طنزی زهردار) و كلانشهر سیاهی را نشان می‌دهد كه به اندازه نفر به نفر آنها تعبیر از شریعت وجود دارد اما تعابیر اصلی در پس زمینه مانده‌اند. فیلم فارغ از جنبه‌های روایی، یعنی با روایت دانای كل با دو شخصیت‌محوری (رحمان و ژولیت) تاثیری فرامتنی می‌آفریند. گاه با روایت خطی خود، گاهی نیز در ساختار معنا می‌آفریند. از گمگشتگی شخصیت در دنیای بی‌رحم پیرامون در غزه یا گریه شبانه در كنار درخت حیاط یا دیگر نشانه‌ها همه تاثیری فرامتنی دارند و همه اینها بر كارگردانی خوب مازیار میری كه پیش از این نیز تبحر خود را در فیلم‌های «به سادگی» و «پاداش سكوت» نشان داده بود تاكید می‌كند.
در واقع فیلم برای ارائه محتوا دچار لكنت نمی‌شود بلكه ابتدا داستان خود را روایت می‌كند تا مخاطب از طریق این داستان به محتوای اثر پی ببرد و ریتم سریع حوادث و چینش مناسب آنها، در نهایت فیلم را به هدف نهایی خود یعنی مراجعه به فطرت می‌رساند و دلیل مهم بودن این فیلم نیز همین است؛ یعنی برخلاف بسیاری از فیلم‌های مذهبی و معناگرا، سعی ندارد به‌صورت گل درشت خود را معناگرا بنمایاند بلكه این اتفاق از طریق درام افتاده است.كتاب قانون اگر چه همان‌طوری‌كه تاكید شد ساختار منسجمی دارد یعنی به‌خوبی تمییز شخصیت ژولیت با دیگران و تفاوت فضای فكری و ذهنی این دو بخش دیده می‌شود اما بیشترین لطمه روایت خود را از تاكید ویژه بر سمبلیك بودن خورده و این شاید در میزان باورپذیری مخاطب نقش داشته باشد.
اینكه همه مردان ایرانی شبیه به رحمان باشند و نقش همه را پرویز پرستویی بازی كند شاید ایده جدیدی باشد اما هم‌راستا با بطن دراماتیك تقریبا واقعیت گرای فیلم نیست یا تاكیدی غلوآمیز بر طنز رنگ و رو رفته اهدای هدایای هیات ایرانی به گروه خارجی، بیشتر فانتری می‌نماید تا واقعی و این دو بخش از میزان تاثیرگذاری روایت بسیار خوب كتاب قانون می‌كاهد. در واقع كتاب قانون اگر این دو رویه را در روایت خود تزریق نمی‌كرد و بر همان موقعیت محوری خود تاكید داشت می‌توانست آن را گونه‌ای موثر از فیلم دینی دانست، اما فارغ از این مشكلات باز هم كتاب قانون فیلم قابل تامل و تاثیرگذاری است.
گردآوری: گروه فرهنگ و هنر سیمرغ
www.seemorgh.com/culture
منبع: hamshahrionline.ir
مطالب پیشنهادی:
كتاب قانون، مسافران و فهم فرهنگی مدیران
کتاب قانون؛ پیدا کنید ردپای کارگردان را!
گفتند فیلم‌تان همسو با منافع استکبار جهانی است!!
سینما با چاشنی حاشیه و شایعه!!
بهمن فرمان‌آرا: درباره شما اشتباه می‌کردم!