گزارشی از پشت صحنه مجموعه «یك لحظه دیرتر»

نمایش زندگی روزمره آدم‌ها
پخش سری دوم مجموعه «یك لحظه دیرتر» از 17 اردیبهشت در شبكه 2 سیما آغاز شده است. این مجموعه كه به كارگردانی راما قویدل و تهیه‌كنندگی امیرعباس كنی روی آنتن رفته، قرار است در 13 قسمت 45 دقیقه‌ای در روزهای فرد مهمان خانه‌های شما باشد. بنا به تصمیم مدیران شبكه 2 سیما تكرار هر سه قسمت این مجموعه قرار است روز جمعه پخش شود. این مجموعه كه با رویكردی اجتماعی ـ خانوادگی ساخته شده با نگاهی به مضامینی حاوی درونمایه‌های اخلاقی، داستان زندگی آدم‌ها را در لحظات حساس زندگی‌شان به تصویر می‌كشد؛ آنجا كه تردید و لغزشی هرچند كوتاه سرنوشت آدمیان را به بیراهه می‌كشاند.
فدیا نورالهیان، حامد افضلی، رویا خسرونجدی، مهدی كیا و حمید حصاری نویسندگان این مجموعه هستند و بازیگرانی چون پرویز پورحسینی، سروش صحت، بابك حمیدیان، فرهاد جم، لیلی رشیدی و كمند امیرسلیمانی ایفای نقش می‌كنند.
امیرعباس كنی ـ كه تهیه‌كنندگی سری دوم این مجموعه اپیزودیك را به عهده دارد ـ درخصوص طرح اولیه این مجموعه می‌گوید: برای بیان یك مضمون خاص یا مفهومی مشخص، طرح یك قصه مستقل برای شكل‌گیری سریال نمایشی كفایت می‌كند. در واقع شفاف شدن مضمون و وجود قصه جذاب (با روایت مناسب و شخصیت‌های صمیمی و باورپذیر) به منظور پی‌ریزی یك سریال نمایشی البته در مرحله تحقیق و نگارش نقطه شروع كار است.
اما گاهی یك برنامه‌ساز به مضامینی برمی‌خورد كه امكان طرح آن به صورت نمایشی با سوژه‌های مختلف داستانی وجود دارد. یعنی می‌تواند آن را با قصه‌های متنوع و در موقعیت‌های متفاوت نمایشی بارها مطرح كند؛ حتی گاهی مضامین مورد اشاره برای زمان نسبتا كوتاه‌تری بضاعت قصه‌پردازی دارند.
وی در ادامه صحبت‌هایش از تاریخچه پیدایش ساخت این مجموعه و حضور كارگردان‌هایی كه در ساخت قسمت‌های مختلف آن حضور داشتند، چنین می‌گوید: مجموعه یك لحظه دیرتر از سال 86 شكل گرفت. دغدغه چنین ساختاری همیشه در ذهن من وجود داشت كه موضوعاتی چون بدبینی‌های روزمره، بی‌اعتمادی‌ها، چشم‌ و هم‌چشمی‌ها، بلندپروازی‌های نابجا، سوءتفاهمات، حسادت‌های بیمارگونه، حرام و حلال و اهمیت كانون خانواده را در كار لحاظ كرده و روی آنتن ببرم. در ساخت سری اول این مجموعه كارگردان‌هایی چون ایرج كریمی، رضا بهشتی، سعید ابراهیمی فر،حمید بهمنی، كیوان علی‌محنی، امید بنكدار و فیاض موسوی همكاری داشتند. در همان زمان پخش سریال در نوبت اول، ساخت سری دوم آن از طرف مدیران شبكه 2 سیما مطرح شد و راما قویدل كه پیش از این هم تجربه ساخت مجموعه‌های اپیزودیك را داشت برای كارگردانی سری دوم یك لحظه دیرتر انتخاب شد.

تصویری از مضامین روز انسانی
راما قویدل، كه پیش از این هم تجربه ساخت مجموعه‌های اپیزودیكی چون «گمشده» و «شاید برای شما هم اتفاق بیفتد» را دارد این بار با نگاهی متفاوت و رویكردی جدید این مجموعه 13 قسمتی را كارگردانی كرده است. راما قویدل ـ فرزند مرحوم امیر قویدل ـ كارگردان جوانی است كه در همه سال‌های حضور در عرصه كارگردانی به مخاطب خود ثابت كرده می‌تواند حرف‌های جدیدی برای گفتن داشته باشد. وی در پاسخ به این پرسش كه مخاطب امروز تلویزیون خیلی با مجموعه‌ها ارتباط برقرار نمی‌كند و ساخت این‌گونه مجموعه‌ها ریسك بزرگی برای سازنده و تهیه‌كننده آن اثر دارد، می‌گوید:
به نظرم سیستم ساخت سریال‌های اپیزودیك، جذاب است. درست است كه ریسك زیادی در ساخت آن وجود دارد و خیلی با مخاطب خود ارتباط برقرار نمی‌كند، ولی در عین حال جذابیت‌های نهان و پنهانی دارد. ما در مجموعه یك لحظه دیرتر كار جدیدی در ساخت سریال‌های اپیزودیك انجام دادیم. در عین حال كه اپیزودها از هم مستقل هستند، ولی به یكدیگر ارتباط پیدا می‌كنند. مثلا در انتهای هر اپیزود آدم‌های اپیزود بعدی به داستان وارد می‌شوند یا با یك جمله یا حتی تصویر از قصه به داستان بعدی وارد می‌شویم. یعنی به نوعی قصه جدید ما در همان اپیزود قبلی شروع می‌شود. البته ما در طول همه روایت‌های داستانی شخصیت‌های واحدی هم داریم كه به نوعی در همه قسمت‌ها حضور دارند. مثلا شخصیتی كه در قسمت اول داستان ما یكی از شخصیت‌های اصلی قلمداد می‌شود در قسمت ششم به عنوان شخصیت فرعی قصه حضور دارد.
وی در ادامه صحبت‌هایش می‌‌افزاید: یك لحظه دیرتر در همه قسمت‌هایش از یك مفهوم واحد پیروی می‌كند و در وهله اول یك مجموعه اجتماعی ـ خانوادگی است كه در آن سعی شده همه مفاهیم و مضامین روز انسانی به تصویر كشیده شود. این مجموعه در عین حال كه با درونمایه عرضه پیام به مخاطب جلوی دوربین رفته، ولی بسیار در آن سعی شده از مستقیم‌گویی‌هایی كه جنبه القای پیام و نصیحت به مخاطب دارد، جلوگیری شود. چرا كه این مساله یكی از مهم‌ترین مفاهیمی است كه در پس‌زدن مخاطب نقش عمده و اساسی دارد.
قویدل معتقد است: داستان‌های این مجموعه در ژانرهای مختلفی روایت می‌شود، ولی در عین حال از یك روایت واحد هم برخوردارند.این همان چیزی است كه به‌دنبال آن بودیم. اپیزود‌های ما از یك ملودرام خانوادگی آغاز می‌شود و در ادامه داستان‌هایی از یك روایت مستندگونه را به تصویر می‌كشند كه برای من و بیننده تازگی دارد، چرا كه احساس می‌كردم قرار است 13 فیلم سینمایی را جلوی دوربین ببرم كه هركدام از آنها از حضور بازیگران مختلف در آن گرفته تا میزانسن و نور و تصویر می‌تواند یك اثر جدید و متفاوت قلمداد شود.

یك موسیقی كلاسیك با رگه‌های ایرانی
بهنود یخچالی، آهنگسازی این مجموعه را به عهده دارد. وی كه از سال 83 تا 88 با كارن همایونفر همكاری می‌كرده اینك چند سالی است كه به صورت مستقل كار آهنگسازی فیلم‌ها و سریال‌های تلویزیونی را انجام می‌دهد. وی كه پیش از این آهنگساز سریال‌هایی چون شاید برای شما هم اتفاق بیفتد و سایه سلطان به عهده داشته، می‌گوید: تجربه ساخت موسیقی برای سریال‌های تك قسمتی اتفاق خوبی بود. گرچه تفاوت زیادی با یك مجموعه چند قسمتی دنباله‌دار داشت، چرا كه در یك مجموعه دنباله‌دار داستان واحد و شخصیت‌های ثابتی حضور دارند كه با شناخت كافی و با احاطه بر تصاویر می‌توان یك موسیقی قابل باور ساخت، ولی این اتفاق در ساخت مجموعه‌ای چون یك لحظه دیرتر نمی‌افتد، زیرا هر قسمت از آن روایت متفاوتی را بازگو می‌كند كه به نوبه خود موسیقی مجزایی می‌طلبد.
به گفته آهنگساز این مجموعه، روال ساخت موسیقی برای یك آهنگساز به این‌گونه است كه باید كل مجموعه تدوین شده در اختیار آهنگساز قرار گیرد تا با برمبنای آن بتواند یك موسیقی خوب و قابل باور برای مجموعه بسازد.
یخچالی در ادامه می‌گوید: كم نبودند فیلم‌ها و مجموعه‌هایی كه به واسطه موسیقی خاصی كه داشتند حتی سال‌ها پس از پخش آن برای مخاطب خود شناخته شده بودند و تداعی می‌شدند. خیلی جاها نیاز است تصویر بدون موسیقی به بیننده ارائه شود. خیلی جاها هم تصویر،دیالوگ و موسیقی با همراهی یكدیگر می‌توانند موفق عمل كنند، چون موسیقی به اندازه چند خط دیالوگ با خود مفهوم همراه دارد. این تا حدودی به سلیقه آهنگساز و نیز كارگردان كار برمی‌گردد كه در كجا باید بیشتر از موسیقی استفاده كرد. مجموعه یك لحظه دیرتر از آن مجموعه‌هایی بود كه تعامل سه ضلعی موسیقی، دیالوگ و تصویر را با خود به همراه داشت و من هم سعی كردم از سازهایی در این اثر استفاده كنم تا در عین حال كه كلاسیك بودن مجموعه را حفظ می‌كند بتواند یك موسیقی ایرانی را هم به مخاطب خود عرضه كند.

انتخاب درست بازیگران
مریم كاظمی یكی از بازیگران این مجموعه می‌گوید: معمولا روال بر این است كه خیلی از بازیگران بازی در سریال‌های اپیزودیك را نمی‌پذیرند. شاید یكی از دلایلش این باشد كه 45 دقیقه، زمان كافی‌ برای ماندگاری و دیده شدن نقش نیست. وقتی از كاظمی می‌پرسم چرا طی سال‌های اخیر در تلویزیون كم كار بوده، در پاسخ می‌گوید: طی این سال‌ها بیشتر در عرصه تئاتر فعالیت داشتم و در یكی دو كار هم كارگردانی نمایش‌ها را به‌عهده گرفتم. در عین حال هم خیلی از پیشنهاد‌هایی كه داشتم قابل تامل نبودند.
وی در ادامه می‌گوید: یكی از خصوصیات مثبت مجموعه این بود كه برای همه نقش‌ها فكر و برای آنها طراحی خاصی در نظر گرفته شده بود. هركدام از نقش‌های این مجموعه در روند داستانی 45 دقیقه‌ای خود استمرار داشتند و به پیشبرد قصه كمك می‌كردند. مریم كاظمی در یكی از اپیزودهای این مجموعه نقش زنی را بازی می‌كند كه در طول زندگی خود بشدت مراقب همسر و 3 فرزند خود است تا جایی كه متوجه می‌شود دچار بیماری لاعلاجی شده و بزودی می‌میرد. تلاش او برای زنده ماندن و نجات زندگی‌اش محور اصلی یكی از اپیزودهای این مجموعه است.
معتقدم تعامل یك قصه خوب، بازیگرانی كه بجا و درست برای نقش‌هایشان انتخاب شده‌اند و پرداخت درست یك اثر به لحاظ كارگردانی و... از جمله مواردی است كه می‌تواند یك لحظه دیرتر را مجموعه‌ای درست و موفق به مخاطب معرفی كند.

فضاسازی در خدمت داستان
كامیاب امین عشایری در این مجموعه كار طراحی صحنه و لباس را به عهده دارد در چهارمین تجربه خود با راما قویدل می‌گوید: به عقیده من تعاملی كه یك طراح با كارگردان دارد، حرف اول و آخر را در آن اثر می‌زند. هرقسمت از این مجموعه در حكم یك فیلم سینمایی مجزاست و باید طراحی خاصی به لحاظ لباس و صحنه در آن انجام شود. مشكلی كه در كارهای اینچنینی وجود دارد نبود زمان كافی برای یك پیش تولید مناسب است. وقتی قرار باشد در هر قسمت گروهی بازیگر جدید همراه با قصه‌ای متفاوت وجود داشته باشد پس باید نوع طراحی صحنه و لباس هم به نوعی انجام شود كه در خدمت اهداف آن اپیزود باشد. این مجموعه لوكیشن‌های زیادی داشت و خیلی از قسمت‌های آن هم در شرایط سخت جوی و آب و هوایی ساخته شد. خیلی جاها به ابزارهای خاصی در صحنه نیاز داشتیم كه به دلیل نبود وقت مجبور بودیم از خیلی از وسواس‌هایی كه باید در كار وجود داشته باشد، بكاهیم.
وی كه از اپیزود ششم این مجموعه با گروه همكاری كرده است، می‌افزاید: یكی دیگر از مشكلاتی كه امروزه در مجموعه‌های تلویزیونی با آنها مواجه هستیم نبودن یك فیلمنامه كامل است كه خیلی جاها دست ما را می‌بندد. اگر قرار است فضاسازی درستی وجود داشته باشد پس باید داستان آماده‌ای هم در اختیار داشته باشیم.

سادگی در كنار پیچیدگی
مدیریت تصویر از جمله سمت‌هایی است كه به نوعی حرف اول را در ارائه یك روایت درست از یك مجموعه می‌زند بخصوص این‌كه كسی پشت دوربین قرار گیرد كه سابقه‌ای 20 ساله در مدیریت نور و تصویر دارد. فرشاد خالقی مدیرتصویربرداری این پروژه است. به اعتقاد این تصویربردار، اولین چیزی كه سبك كاری را در ارائه تصویر و نور مشخص می‌كند فیلمنامه است. وی می‌گوید: طی سال‌هایی كه در این عرصه فعالیت داشتم تصویربرداری یك مجموعه با اپیزودهای مستقل برایم بسیار جذاب‌تر بوده است، چون تفاوت‌هایی كه در هر قصه وجود دارد به من اجازه می‌دهد در ارائه قاب‌بندی و حتی نورپردازی نوآوری‌هایی داشته باشم. این تفاوت را در هر 13 قسمت مجزای این مجموعه اعمال كردم زیرا می‌خواستم هر شخصیت را بسته به پرداختی كه در فیلمنامه برایش در نظر گرفته بودند به بیننده معرفی كنم. بسته به روند داستان خیلی جاها از نور اصلی محیط استفاده می‌كردم و خیلی جاها با ایجاد یك نورپردازی خاص به شخصیت‌ها عمق می‌دادم. در كنار همه اینها در اپیزودهایی از این مجموعه هم از ابزارها و وسایل خاصی بهره بردیم كه پیش از این در مجموعه‌های دیگر استفاده نشده بود. یادم می‌آید در یك اپیزود جاده‌ای این مجموعه دستگاهی ساختیم و به بالای ماشین وصل كردیم كه در وهله اول هر كسی متوجه نمی‌شد آن نما از چه زاویه‌ای تصویربرداری شده است.

زندگی آدم‌ها جلوی دوربین
 مهسا كرامتی، همسر راما قویدل در این پروژه در سمت بازیگر و نیز انتخاب‌كننده بازیگران حضور دارد. وی كه پیش از این در مجموعه‌هایی چون «خط قرمز» و «به دنیا بگویید بایستد» ایفای نقش كرده 5 سالی است كنار همسرش انتخاب بازیگران را به عهده دارد. كرامتی معتقد است: حرفه انتخاب بازیگر هنوز جا نیفتاده و در خیلی از مجموعه‌هایی كه ساخته می‌شود، دستیار كارگردان این‌وظیفه را به عهده دارد. وی می‌گوید:به عقیده من این یك كار كاملا تخصصی است كه باید شخص زبده و ماهری آن را انجام دهد، چون خوب دیده شدن یك مجموعه در گرو انتخاب درست بازیگران آن است. یكی از اتفاقات خوبی كه در یك لحظه دیرتر افتاد این بود كه سعی كردیم از تركیب بازیگرانی استفاده كنیم كه كاملا برای ایفای نقشی كه به عهده‌شان گذاشته شده موفق عمل كنند. اینجاست كه چهره بودن خیلی حرف اول را نمی‌زند. مجموعه‌ها و فیلم‌هایی بودند كه بسیار خوب دیده شدند با این‌كه بازیگر سرشناسی در آنها حضور نداشت. ما هم در این مجموعه سعی كردیم از تركیب درستی از بازیگران استفاده كنیم و فكر می‌كنم این اتفاق تا حد زیادی افتاده است. بازیگران ما بیشتر از این‌كه بازی كنند یك نقش از زندگی واقعی را به تصویر كشیده‌اند.