گفت‌وگو با امین زندگانی، بازیگر نقش مسلم‌بن عقیل در سریال مختارنامه

 

قهرمان تنها مقابل ابن زیاد
سریال «مختارنامه» پس از «معصومیت از دست رفته»، دومین همكاری امین زندگانی با داوود میرباقری محسوب می‌شود. البته او در چند سكانس سریال امام علی هم حضور داشت.
 
خودش می‌گوید: در آن سال‌ها دانشجو بودم و خیلی اتفاقی به لوكیشن فیلمبرداری سریال امام علی(ع) رفتم. در چند سكانس به جای بازیگران اصلی شمشیر زدم؛ اما صورتم پوشیده بود و فقط چشمانم دیده می‌شد.ا ین بازیگر در مختارنامه نقش مسلم‌بن عقیل را ایفا می‌كند. زندگانی از بازیگران پركار این روزهای سینما و تلویزیون است. از این بازیگر فیلم «ملك سلیمان» در سینماها در حال اكران است. او در سریال «قفسی برای پرواز» هم نقش اصلی را بازی می‌كند. با او درباره جزئیات ایفای نقشش در سریال مختارنامه ‌صحبت كردیم.

یكی از بازتاب‌های نمایش بازی مسلم‌ بن عقیل این بود كه برخی فیزیك و جثه او را زیر سوال بردند. خیلی‌ها توقع داشتند كه با یك مرد قوی‌هیكل و درشت‌اندام در قالب نقش مسلم مواجه شوند. حال آن‌كه مسلم سریال مختارنامه، قد و قامتی معمولی دارد. به نظر شما این توقع از كجا ناشی می‌شود؟
من نمی‌دانم چرا مخاطب همیشه دوست دارد شخصیت‌های تاریخی عظیم‌الجثه باشند. شاید این مساله برمی‌گردد به اشكالاتی كه ما در ارائه آدم‌های تاریخ داشته‌ایم. بینندگان دوست دارند شخصیت‌ها بزرگ و پرابهت باشند. اینها نتیجه آموزه‌های غلطی است كه مخاطبان ما دریافت كرده‌اند. شما اگر به تعزیه‌های مسلم توجه كنید، می‌بینید كه تعزیه‌گران هم بازیگر مسلم را بزرگ و درشت انتخاب نمی‌كنند. به هر حال این اختلاف سلیقه‌ها طبیعی است و باید وجود داشته باشد. نظر كارگردان و انتخاب نقشش و بازی بازیگر ممكن است با نظر بینندگان خیلی اختلاف داشته باشد. ما نمی‌توانیم به تعداد مخاطبان جلب رضایت كنیم. در تمام دنیا وقتی فیلم و سریال یك شخصیت تاریخی ساخته می‌شود، طرفداران و مخالفان زیادی اظهارنظر می‌كنند.
راجع به فیلم ملك سلیمان هم خیلی‌ها معتقد بودند حضرت سلیمان باید خیلی قدبلند و درشت‌هیكل باشد. من نمی‌دانم چرا چنین توقعی داشتند و براساس كدام مستندات این حرف را می‌زدند. راجع به مسلم هم نمی‌دانم كه چرا او باید قوی‌هیكل باشد. سوال بعدی من این است كه درشت به نسبت چه كسی؟ ما باید مقیاسی داشته باشیم. آیا مسلم باید به نسبت ابن‌زیاد درشت باشد؟ در این صورت من از فرهاد اصلانی، بازیگر نقش ابن‌زیاد درشت‌تر هستم.
فیزیك و چهره به انتخاب كارگردان برمی‌گردد. در این رابطه باید با كارگردان مصاحبه كنید و از او بپرسید كه بازیگرش را براساس چه معیارهایی انتخاب كرده است. برای من مساله مهم حفظ شأن و تقدس و خصوصیات ایدئولوژیك كار است. بقیه‌اش به مساله انتخاب بازیگر برمی‌گردد. در بخش اول قضیه، خیلی تلاش كردم كه تقدس و حس قلبی مردم نسبت به مسلم از بین نرود. ذهنیت پاك مخاطب نباید به‌هم بخورد. این بخش برای من خیلی اضطراب‌آور بود. روز اول هم به آقای میرباقری گفتم من از نقش مسلم خیلی می‌ترسم. می‌ترسم كه خدای‌نكرده تصویر ذهنی مخاطب را خدشه‌دار كنم.
من خیلی به تصویر ظاهری نقش توجهی نمی‌كنم. ممكن است نظر مخاطب این باشد كه مسلم باید درشت‌تر باشد یا نباشد. این سلیقه‌ای است. هركسی می‌تواند نظر مثبت یا منفی بدهد؛ اما مساله اصلی ارتباط مخاطب با نقش است كه من امیدوارم در این بخش موفق ظاهر شده باشم.

فكر می‌كنید با بازی‌تان تا چه اندازه توانستید رضایت كارگردان مختارنامه را جلب كنید؟
خوشبختانه آقای میرباقری از كارگردان‌هایی هستند كه براحتی راضی نمی‌شوند. وقتی پلانی را تایید می‌كنند، مطمئنا از آن پلان راضی بوده‌اند. این‌طور هم نیست كه خسته بشود و بگوید در همین حد كافی است. بگذریم و برویم. او تا زمانی كه به بازی مطلوبش نرسد، رضایت نمی‌دهد. بازی بنده در سریال مختارنامه 2 سال پیش به پایان رسیده بود. بعد از 2 سال با بنده تماس گرفتند و گفتند زمان صحنه جنگ حضرت مسلم كوتاه است. من دوباره به محل پروژه رفتم و نماهای جنگ آخر مسلم را بازی كردم. این نماها به صحنه اشاره شده اضافه شد؛ یعنی حتی وقتی بازی من تمام شده بود، آقای میرباقری خواستند كه زمان نماهای بازی من بیشتر شود. من 2 هفته پیش برای تغییر لحن دیالوگی به استودیو رفتم. چند جمله از دیالوگ‌ها دوبله شد. آقای میرباقری تشخیص داده بود كه برای یكی از دیالوگ‌ها جمله دیگری استفاده بشود.
بنابراین آقای میرباقری باید جواب این سوال را بدهند كه از بازی من راضی هستند یا نه.

بازی در نقش مسلم‌بن عقیل چطور به شما پیشنهاد شد؟
اولین همكاری رسمی من با داوود میرباقری در سریال «معصومیت از دست رفته» بود. قرار بود در مختارنامه، من نقش یكی از فرماندهان مختار را بازی كنم و زمان زیادی در پروژه حضور داشته باشم؛ ولی از دفتر با من تماس گرفتند و گفتند می‌خواهیم نقشت را عوض كنیم و مسلم را به تو بدهیم.
من دلم می‌خواست بیشتر در خدمتشان باشم؛ اما خوشحالم كه سعادت داشتم نقش مسلم را بازی كنم. در مختارنامه انتخاب نقش‌ها كاملا آگاهانه انجام شد. ابتدا از ایفای نقش مسلم‌ بن عقیل می‌ترسیدم؛ اما با حمایت و توضیحات جامع میرباقری، این ترس كاهش پیدا كرد و در عوض آگاهی و قوت قلب جایش را گرفت. یادم می‌آید اولین پلانی كه فیلمبرداری سریال مختارنامه با آن شروع شد، صحنه حضور من و مختار بود. این صحنه در صحرای آران و بیدگل كاشان كلید خورد. برای من افتخار بزرگی است كه سریالی با این عظمت با حضور من افتتاح شده است.

یادتان می‌آید در اولین مواجهه، نقش را چطور برای شما تعریف كردند و روی چه مولفه‌هایی بیشتر تاكید داشتند؟
در اولین جلسه حدود 3 ساعت با هم صحبت كردیم. در طول كار هم خیلی من را راهنمایی می‌كردند. به هر حال حضرت مسلم از اعضای آل‌هاشم و پیشاهنگ واقعه كربلاست. او اولین شهید این واقعه است. او باید طیفی از روحیات این كاروان را با خودش همراه داشته باشد؛ مظلومیت، دلاوری و پاكی و تقدس را باید داشته باشد. باید اجماع همه اینها را در لحن و نگاه مسلم ببینیم. محور صحبت‌های من و آقای میرباقری در جلسه اول، همین نكته بود.

پس از آن خودتان هم تحقیقاتی درباره مسلم و واقعه عاشورا داشتید یا به فیلمنامه اكتفا كردید؟
من مطمئنا در چارچوب فیلمنامه بازی كرده‌ام. خیلی از دوستان می‌گویند ما رفته‌ایم، تحقیق كرده‌ایم و مثلا 20 تا كتاب خوانده‌ایم. به فرض كه شما 20 تا كتاب هم خوانده‌اید، آخر سر باید كدام مسلم‌ بن عقیل را بازی كنید؟ باید مسلم میرباقری را بازی كنید. شما باید آن چیزی را كه كارگردان نوشته بازی كنید.

مثلا در سریال شما، خبری از طفلان مسلم نیست؛ در حالی كه خیلی‌ها انتظار داشتند آنها را ببینند.
بله، به دلیل این‌كه در روایات اصیل و واقعی چنین چیزی وجود نداشته. بیشتر حاصل تخیل مداحان بوده است. من در مورد درام‌های تاریخی به این موضوع اعتقاد ندارم كه خود بازیگر باید برود تحقیقاتی انجام بدهد.
برای یك كار تاریخی خوب مثل ملك سلیمان یا مختارنامه، كارهای تحقیقاتی پیش از نگارش متن آغاز شده است.

من احساس می‌كنم كه تفاوت بارز بازی مسلم‌ بن عقیل با دیگر بازیگران، نگاه‌های اوست. مسلم نگاه نافذی دارد، كم‌حرف است، بیشتر به یك نقطه خیره می‌شود و سعی می‌كند حسش را با نگاهش منتقل كند. نگاه‌هایتان را چطور كنترل می‌كردید؟
من به صحنه‌ای اشاره می‌كنم كه حضرت مسلم می‌خواهد از كاسه آب بخورد و خون دهانش مانع می‌شود. در آن صحنه آقای میرباقری گفت وقتی به بالا نگاه می‌كنی باید واقعه ظهر عاشورا را ببینی.من از گروه خواستم نیم ساعت به من وقت بدهند تا با خودم خلوت كنم. خیلی تلاش كردم كه تصویر مناسبی در ذهنم پیدا كنم تا تاثیر نگاه را داشته باشد؛ تصویری كه در آن لحظه به دادم رسید، نقاشی استاد فرشچیان از واقعه ظهر عاشورا بود. در آن لحظه، من فقط یك نقاشی جلوی نگاهم بود و هیچ چیزی را نمی‌دیدم. در صحنه‌های مختلف همین اتفاق می‌افتاد. در صحنه مسجد واقعا آن موجودات پشت سر من نبودند؛ ولی آقای میرباقری به من گفتند احساس كن در جهنم باز شده و داری به داخل جهنم نگاه می‌كنی. بازی كردن این صحنه‌ها به تخیل و تمركز بازیگر برمی‌گردد.

اگر موافقید درباره سكانس وسوسه مسلم صحبت كنیم. سایت مختارنامه از مخاطبانش پرسیده بود اگر جای مسلم بودید، چه می‌كردید؟ جالب است كه برخی گفته بودند ما ابن‌زیاد را می‌كشتیم. تحلیل خود شما از آن سكانس چیست؟
كسانی كه در منبر حضرت علی(ع) بزرگ شده‌اند، درس جوانمردی را از ایشان بخوبی فراگرفته‌اند. آن صحنه، خصوصیات آل‌ هاشم را بخوبی معرفی می‌كرد و می‌گفت آنها به چه ارزش‌هایی پایبند هستند. مهمان‌كشی رسم مسلمانی نیست، مهمان‌كشی رسم انسانیت نیست. حضرت مسلم پرورش یافته دامان علی(ع) است.

فكر می‌كنید اگر مسلم، ابن‌زیاد را می‌كشت، چه اتفاقی می‌افتاد؟‌
طبیعتا اگر این كار را می‌كرد، مسیر تاریخ عوض می‌شد و ما هم سریال مختارنامه را نمی‌ساختیم. (می‌خندد)‌

خودتان كدام سكانس از بازی‌تان را در مختارنامه بیشتر دوست دارید؟
من مناظره مسلم و ابن‌زیاد و دیالوگ‌هایش را خیلی دوست دارم. در آن سكانس، بین دو نفر بحث‌های ایدئولوژیك شكل می‌گیرد.

برای صحنه جنگ آخر كه مسلم چند نفر را با شمشیر از پا درمی‌آورد، چقدر تمرین كردید؟
3 روز تمرین كردیم و یك روز ضبط كردیم. برای شمشیربازی پیش آقای اردلان دوره آموزشی دیدم.
در این سریال، شخصیت مسلم سواركاری و بازی با اسب نداشت. من در هیچ صحنه‌ای بدل نداشتم بجز صحنه‌ای كه مسلم از بالای برج به پایین پرت می‌شود. آنجا هم تهیه‌كننده اجازه نمی‌داد خودم بازی كنم.

برخی بازیگران مختارنامه می‌گفتند كه در دیالوگ‌هایشان یك واو هم جابه‌جا نمی‌شد. درباره نحوه مواجهه بازیگران با دیالوگ‌های سریال توضیح بدهید.
من سابقه دومم بود كه با میرباقری داشتم و این موضوع را می‌دانستم. نیازی نبود كه دیالوگ‌ها عوض بشود. یك وقت است كه دیالوگ‌ها هیچ ربطی به خط داستانی ندارند. در چند سال اخیر این اتفاق برای من زیاد افتاده است. متنی به ما داده می‌شود كه هیچ ربطی به قبل و بعدش ندارد. یك وقت‌هایی متن را 60 نفر قلم زده‌اند. در نهایت خود بازیگر باید به متن انسجام بدهد؛ اما وقتی متنی با تحقیق و وسواس نوشته شده، بازیگر می‌تواند با خاطر جمع آن را اجرا كند. انتخاب درست كلمات و ارتباطشان با داستانی كه روایت می‌شود، خیلی مهم است. یكی از دلایل موفقیت كارهای میرباقری وجود هماهنگی بین كارگردان، متن و بازیگر است.
كارگردان می‌داند چه بازیگری را می‌خواهد و همان بازیگر را می‌آورد. بازیگر می‌داند متن چه می‌گوید و همان را می‌گوید. این طوری كارگردان و بازیگر به یك هماهنگی می‌رسند.
اگر كارگردانی با دید تخصصی به بحث بازی نگاه كند، با انتخابش 70 درصد راه را رفته است. 30 درصد مابقی بستگی به متن و خود بازیگر دارد. در این سریال انتخاب‌های میرباقری درست بود.

آن وقت در كارهایی كه این هماهنگی بین بازیگر و كارگردان وجود نداشته باشد، چه اتفاقاتی می‌افتد؟
در این جور كارها، شما بخشی از توانتان صرف این می‌شود كه به كارگردان بگویید حرف شما اشتباه است. متاسفانه كارگردان‌های ما مقدار زیادی دارند از بازیگر‌ها جا می‌مانند، چون یك بازیگر در طول سال حداقل 20 فیلمنامه می‌خواند؛ ولی یك كارگردان وقتی می‌خواهد یك فیلمنامه را كار كند، یك سال درگیر همان یك فیلمنامه است. همین باعث می‌شود كارگردان از خیلی موضوعات اجتماعی روز دور باشد. اینها باعث می‌شود مشكلاتمان پیچیده شود. متاسفانه منیت‌ها بالا رفته. كارگردان و بازیگر و نویسنده با هیچ دستگاه و وسیله‌ای سر و كار ندارند.فیلمبردار و صدابردار با دستگاه سروكار دارند. هیچ‌كس نمی‌تواند بگوید چون من صرفا در این كار حضور دارم، متخصص این كار هستم. آنها باید طرز كار كردن با دستگاهشان را بدانند.
اما من بازیگر اگر یك پلان بازی كنم، خودم را بازیگر حرفه‌ای می‌دانم. انتخاب نقش خیلی در اختیار بازیگر نیست. این بخش یك مقدار به نحوه عملكرد كارگردان و تهیه‌كننده برمی‌گردد.در بیشتر آثار نمایشی، شرایط جانبی تعیین‌كننده است. شرایط دستمزد بازیگر و مدت زمان بیكاری‌اش و...هیچ وقت پیش نمی‌آید كسی بگوید كه من اسفند ماه فیلمی دارم و چون بازی شما را دیده‌ام، از الان برای چند ماه دیگر آماده باشید.معمولا 10 روز مانده به كار با تو تماس می‌گیرند و نقش را پیشنهاد می‌دهند. بنابراین بازیگر فرصت فكر و تحقیق كردن ندارد. متاسفانه ما برخی وقت‌ها همه تقصیرها را به گردن بازیگر می‌اندازیم. بازیگران ما خیلی حق انتخاب ندارند و این مایه تاسف است .معمولا همه چیز را به گردن مخاطب می‌اندازند؛ ولی واقعیت این است كه ما كارمان را بلد نیستیم. در خیلی از بخش‌های سینما دچار عدم تخصص شده‌ایم. طیف گسترده‌ای در این حرفه دارند كار می‌كنند كه متخصصان این حرفه نیستند. باید این واقعیت را بپذیریم كه تمام مسوولیت ضعف هنرهای نمایشی به‌عهده خود ماست.
بازیگر نیاز به فرصت زیادی دارد كه یك نقش را دربیاورد؛ اما پیشنهادهایش را قبول می‌كند تا فقط در یك كار حضور داشته باشد.

در كارنامه بازیگری شما، 3 كار تاریخی معصومیت از دست رفته، مختارنامه و ملك سلیمان دیده می‌شود. خودتان نسبت به سریال‌های تاریخی چه حسی دارید؟ به نظر شما ارائه نقش‌های تاریخی چه تفاوتی با بازی كردن نقش‌های معمولی دارد؟
بازی در نقش‌های تاریخی سختی و شیرینی‌های خودش را دارد. نوع لحن و بازی بازیگر می‌تواند او را محدود به متن بكند؛ یعنی بازیگر در چنبره دیالوگ‌ها گرفتار می‌شود. نوشتن متن تاریخی ممكن می‌تواند برای نویسنده مشكلات زیادی ایجاد كند. برای بازیگر هم تبدیل كردن این متن به تصویر، سخت‌تر از كارهای روزمره و رئال است. باورپذیر كردن نقش برای بیننده خیلی مهم است. اگر شخصیت تاریخی كه بازی می‌كنی، تخیلی نباشد و مستند باشد باورپذیر كردن آن باز هم سخت‌تر خواهد شد. در صورتی كه شخصیت مذهبی باشد، باید مراقب باشی كه به تقدس مذهبی شخصیت لطمه وارد نشود و این نكته كار بازیگری را سخت‌تر می‌كند.بخش شیرین كار بازی در كارهای تاریخی، بهره‌گیری از فانتزی و تخیل ذهنی بازیگر است. بازیگر همیشه به دنبال این است كه وارد یك بازی سخت و نفسگیر شود.برخی شخصیت‌های تاریخی در سریال‌ها حضور دارند كه مردم كمتر آنها را می‌شناسند. برخی وقت‌ها مخاطب از شخصیت تاریخی تصویر ذهنی دارد. این تصویر با مطالعات درست یا ناقص یا شنیدن اطلاعات شفاهی به دست آمده است.برداشت‌هایی كه از شخصیت‌های تاریخی می‌شود، منسجم و یكدست نیست. هركس به مستندات خودش رجوع می‌كند و این مساله، كار بازیگر را سخت می‌كند و ریسك‌پذیری‌اش را بالا می‌برد؛ یعنی ایفای نقش آدم‌های معروف تاریخ به نسبت آدم‌های گمنام برای بازیگر سخت‌تر است.