شاید ما فكر می كنیم با نگاه كردن به یك مجسمه آفریقایی می توانیم هدف مجسمه ساز را از خلق آن دریابیم،درصورتیكه این طرز تفكر اشتباه می باشد.خیلی از تزئیناتی كه ما فكر می كنیم...
 

 

شاید ما فكر می‌كنیم با نگاه كردن به یك مجسمه آفریقایی می‌توانیم هدف مجسمه ساز را از خلق آن دریابیم، درصورتیكه این طرز تفكر اشتباه می‌باشد. خیلی از تزئیناتی كه ما فكر می‌كنیم به منظور زیابیی صورت گرفته‌اند، مفاهیم دیگری دارند، برای مثال در مجسمه سازی نقاشی یك آرایش محسوب نمی‌شود بلكه واسطه‌ای است كه توسط آن روح نیاكانشان را تسخیر كنند.

گاهی اوقات ما مجسمه‌هایی را می‌بینیم كه از نظر تناسب اندام متناقض هستند برای مثال تنه حجیم با پاهای بی تناسب و كوچك و سر بزرگ كه گاهی اوقات ریش نیز دارد، این ویژگیهای متناقض كه هم ویژگی های یك فرد بالغ و هم ویژگی های اندامی‌یك طفل را داراست مثل پاهای كوچك و سر بزرگ در مجسمه ها نشانگر میل به بچه دار شدن است.

برخی از این مجسمه‌ها فقط برای مراسم آیینی استفاده می‌شوند و فقط رئیس قبیله می‌تواند آنها را ببیند و افراد شركت كننده در مراسم حق دیدن این مجسمه‌ها را ندارند. درعوض بعضی مجسمه‌های سفالین نیز هستند كه فردی كه عهده‌دار مراسم مذهبی است نباید به آنها نگاه كند ولی پرستش كنندگان عادی می‌توانند آنها را ببینند.

نمونه هایی از مجسمه‌ها نیز هستند كه نقش محافظت از افراد یك خانواده و یا حتی یك قبیله را دارند. بعضی از آنها هم بر بالای جعبه های حاوی استخوانهای اجداد یك خانواده قرار دارند تا از این استخوانها محافظت كنند.

ماسكهایی كه در مراسم مذهبی استفاده می‌شوند یك راه ارتباطی با خدای بزرگ زلان1 هستند« مما» واسطه های واقعی روح نیاكان است كه به وسیله این ماسكها احضار می‌شود. قدرت یك ماسك به شخصیت اجتماعی صاحبش بستگی دارد، زیرا كه یك مرد فقط با كمك این ماسك است كه می‌تواند به برتری برسد و موفقیتهای زیادش نشان دهنده توجه اجدادش نسبت به اوست. این ماسك همانند صاحبش از قدرت بالایی برخوردار است، بنابراین قدرت و اهمیت یك ماسك از ظاهر آن فهمیده نمی‌شود بلكه از اطلاعات پیرامون اینكه چه فوایدی برای صاحبش داشته می‌فهمیم كه ماسك خوبی است یا نه.

ماسكهایی با درجات پایین تر نیز برای مراسم رقص و آواز استفاده می‌شوند و اساساً كاربردشان سرگرم كردن بینندگان می‌باشد. این ماسكها نیز شاید بعد از مرگ صاحبانشان به درجات بالاتری برسند، اگر كه صاحبان آنها در زندگی به مقامهای بالا رسیده باشد. بنابراین هیچ ارتباطی بین كاربرد یا درجه یك ماسك با شكل ظاهریش وجود ندارد.

همچنین اگر ثابت شود كه ماسكها بی فایده هستند یا خراب شده اند ممكن است مقامشان تنزل پیدا كند، زیرا كه ماسكها باید كامل باشند تا اجداشان را خوشحال كنند. این ماسكها سابقاً دور انداخته می‌شدند، اما اكنون اغلب به اروپاییان فروخته می‌شوند.

در اطراف فلات نیجریه2شمالی گروه های كوچكی وجود دارند كه زنانشان از نگاه كردن به ماسكهایی كه مردان از آنها استفاده می‌كنند و ازشان لذت می‌برند منع شده اند و نباید به موزه ای كه ماسكها در آنجا به نمایش درآمده‌ا‌ند بروند. به زنهای باردار نیز توصیه می‌شود كه به برخی از مجسمه ها نگاه نكنند چون باعث می‌شوند بچه هایشان صاحب بینی دراز و چشمهای درشت و صورتی نازیبا شوند.
یكی از آرایشات رایج در مجسمه‌های آفریقایی استفاده از اشیاء منحنی شكل مثل شاخ حیوانات و یا صدف حلزون می‌باشد كه گاهی به مجسمه وصل می‌شوند. در حالیكه احتمالاً این نظریه كه تمام ادیان آفریقایی با حاصلخیزی و افزایش ارتباط دارند درست است، ولی لزوماً دلیل نمی‌شود كه شاخی كه در مجسمه نشان داده شده است را سمبل فراوانی بدانیم. قربانیها بخش اعظم تمام ادیان آفریقایی هستند و معمولاً یك نوع غذای پیشكشی نیز می‌باشند. حیوانات شاخدار ارزشمندترین مخلوقاتی هستند كه قربانی می‌شوند و استخوانهایشان معمولاً به عنوان چوب خط در قربانگاه نگه داشته می‌شوند و یك یادآوری برای خدا و یا اجدادشان به حساب می‌آیند. گاهی اوقات هم مواد جادویی را درون این شاخها قرار داده و به مجسمه وصل می‌كنند، همچینن كه قبلاً نیز مرسوم بوده كه اولاً به عنوان یك طلسم محافظ و سپس به عنوان یك نشان افتخار شاخهای قوچ را با مواد جادویی پر كرده و به پوشش موی جنگجویان برجسته وصل می‌كردند.
عموماً اظهار شده كه هیچ "هنری صرفاً به خاطر هنر"در آفریقا وجود نداد و نیز تمام هنر آفریقا مذهبی است. ولی در میان مجسمه‌ها نمونه هایی هم هستند كه فقط جنبة زیبایی دارند، برای مثال مجسمه‌ای كه یك مرد برای همسرش می‌سازد تا او را خوشحال كند و كاربردی صرفاً تزئینی دارد. نمونه های هم هر دو كاربرد را دارند و هم به عنوان سمبل و هم یك شیء تزئینی به كار برده می‌شوند. گونه هایی هم هستند كه در زندگی خانوادگی و شخصی كاربرد دارند. یك نمونه جالب توجه از این نوع درپوشهای چوبی كنده كاری شده دیده شده در كونگو3 می‌باشد. هر دختر در هنگام ازدواج معمولاً تعدادی از این درپوشها را از مادر و مادر شوهرش می‌گیرد. در میان این مردمان رسم است كه زن و مرد جدا از هم غذا می‌خورند. وقتی كه یك زن با شوهرش اختلاف دارد غذای او را با یكی از این درپوش ها می‌پوشاند، و تصویرهای كنده كاری شده روی این درپوشها هركدام مفهوم خاصی دارند و نشان دهنده احساسات و دلیل نارضایتی زن می‌باشند. بنابراین تا مشكل حل نشده مرد حق ندارد كه دست به غذا بزند. البته معمولاً زن زمانی را انتخاب می‌كند كه شوهرش با دوستانش وارد شده و آنها می‌توانند به نمایندگی از طرف زن و شوهر مشكلشان را حل كنند. این درپوشها طبق اظهار عمومی‌برای زندگی زناشویی خوشبختی می‌آورند.
این نمونه ها كه در بالا ذكر شد این نظریه را كه تمام هنر آفریقا هنری مذهبی است را رد می‌كند.
 
1- Zlan
2- Niger Delta
3- Kongo
 
 
ترجمه و تدوین گروه فرهنگ و هنر سیمرغ - مریم محبعلی نژاد
اختصاصی سیمرغ www. seemorgh. com/culture
منبع : كتاب
African Art