موسیقی فولکوریک
نواحی- علی‌الله سلیمی:
داستان‌های فولكلوریك آذربایجان، بخشی از ادبیات شفاهی این خطه از كشورمان است كه در طول تاریخ همواره سینه به سینه گشته و سرانجام به نسل‌های كنونی رسیده است.
در این‌میان حفظ و پایداری این فرهنگ مردمی، نیازمند حمایت‌های مسئولان مربوطه است كه با برنامه‌ریزی‌های دقیق و برگزاری برنامه‌ها و همایش‌های گوناگون در این زمینه مقدمات لازم برای حفظ و توسعه این هنر ریشه‌دار ایرانی را فراهم كنند. در این زمینه، برگزاری ویژه‌برنامه، روایت موسیقایی داستان «دده قربان» كه چندی پیش از سوی فرهنگسرای اقوام برگزار شد اقدام ارزنده‌ای است كه درصورت تداوم می‌تواند به بسط و شناساندن انواع فرهنگ‌های مردمی در كلانشهر تهران كمك كند.
همان‌طور كه انتظار می‌رفت. برنامه روایت موسیقایی داستان دده قربان با استقبال شهروندان آذری‌زبان مواجه شد و بسیاری از آنها از ساعت‌ها قبل از گوشه و كنار پایتخت خود را به سینما تئاتر بهاران در یكی از محله‌های جنوبی شهر رسانده بودند تا ملاقات حضوری با «عاشیق»ها (نوازندگان داستانسرای دوره‌گرد) داشته باشند و از نزدیك شاهد اجرای روایت موسیقایی داستان دده قربان (یكی از داستان‌های شفاهی و فولكلوریك آذربایجانی) باشند.
شروع برنامه با اجرای همخوانی توسط گروه عاشیق‌ها بود كه در همان ابتدا با تشویق‌های حاضران در سالن مواجه شد.
در ادامه برنامه، حسن عباسی، مدیر فرهنگی و هنری منطقه 17 شهر تهران و رئیس فرهنگسرای اقوام به گروه هنرمندان آذربایجانی و حاضران در سالن خیرمقدم گفت و ارج‌گذاری بر انواع فرهنگ‌های اقوام ایرانی را گامی مؤثر در تثبیت وحدت ملی و انسجام اسلامی دانست كه مورد تأكید مقام معظم رهبری هم هست. عباسی گفت: «فرهنگسرای اقوام همواره كوشیده است با برگزاری انواع برنامه‌های برگرفته از آداب و آیین‌های اقوام مختلف ایرانی در پایتخت، فضایی را فراهم كند كه این سنت‌ها احیا و به نسل‌های جدید شهرنشین در كلانشهر تهران معرفی و شناسانده شود كه برگزاری برنامه روایت موسیقایی داستان دده قربان هم در همین راستا تدارك دیده شده و در اجرای آن از چهره‌های سرشناس هنرمندان خطه آذربایجان كمك گرفته‌ایم.»
بخش بعدی برنامه به سخنرانی اكبر حمیدی، شاعر و پژوهشگر در حوزه موسیقی فولكلوریك آذربایجان اختصاص داشت كه او در ابتدا با توضیح درباره عاشیق‌ها گفت: «عاشیقلار (عاشیق‌ها) هنرمندان بومی و محلی آذربایجان هستند كه به‌عنوان بخشی از حافظان فرهنگ و ادب دیرینه این خطه، نقش ارزنده‌ای در احیای فرهنگ گذشتگان این مرز‌و‌بوم ایفا می‌كنند.» به گفته این پژوهشگر موسیقی آذربایجانی، عاشیقلار در فعالیت‌های متنوع هنری خود ازجمله شاعری، آهنگسازی، داستانسرایی، نوازندگی و خوانندگی از طبیعت، زندگی و سنن بومی محلی الهام گرفته و در محافل، آداب و رسوم مردم خطه آذربایجان را به‌نمایش می‌گذارند.
عاشیقلار، داستانسرایان دوره‌گردی هستند كه نوای ساز سنتی هفت سیم (قوپوز) را با داستان‌های فولكلوریك به‌صورت منسجم و هماهنگ به‌گوش مردم می‌رسانند.
در ادامه، بخش اجرای گروه عاشیق‌ها شروع می‌شود كه با خیرمقدم‌گویی عاشیق كوثرعلی شهبازی همراه است. او كه مؤلف كتاب «ائل سسی» (صدای ایل) و دانشجوی ادبیات و موسیقی عاشیقی در جمهوری آذربایجان است، در این برنامه سرپرستی گروه را به‌عهده دارد و خود راوی اصلی داستان دده قربان است كه با همراهی بقیه اعضای گروه عاشیقلار، روایت موسیقایی داستان را پیش می‌برد.
همراهان او در این برنامه، عاشیق عمران حیدری (عضو هیأت‌مدیره خانه موسیقی و نوازنده ساز قوپوز و دارنده دیپلم افتخار از جشنواره موسیقی فجر)، عاشیق نوروز‌چمنی (دارنده دیپلم افتخار از جشنواره موسیقی فجر)، عاشیق حسین مهدوی، عاشیق یوسف حسین‌زاده، عاشیق فیض‌الله جعفری، عاشیق احد ملكی، عاشیق سخاوت فرجی، عاشیق محمد اعظمی لالان، عاشیق ابوالفضل قلی‌زاده، عاشیق ایاز شجاعی، عاشیق حسین اسدی، عاشیق عدالت رزمی، عاشیق بهبود نظری افشار و داریوش غیبی، صحبت طالبی و شاكر رابعی (نوازندگان بالابان) هستند.
شیوه اجرای برنامه توسط گروه عاشیقلار به شكل روایت داستان به كمك موسیقی است كه در آن عاشیق كوثرعلی شهبازی در ابتدا روایت داستان را شروع می‌كند، اما ادامه داستانسرایی را به نوبت به همكاران خود می‌سپارد تا آنها هم به كمك سازهای خود در روایت كل داستان سهیم باشند.
این شیوه داستانسرایی ریشه در تاریخ كهن آذربایجان دارد. به‌عبارت دیگر، هنر عاشیقلار به‌لحاظ موجودیت یافتن آنان از بطن جامعه، جایگاه ویژه‌ای در بین مردم آذربایجان دارد و از دیرباز برجسته‌ترین این هنرمندان باعنوان «دده» در حكم ریش سفید و مشاور مردم، در مسائل مختلف به‌ایفای نقش می‌پردازند.
در كتاب «دده قورقود» (قدیمی‌ترین اثر مكتوب آذری- اوغوزی- كه اكنون نسخ محدودی از آن در جهان باقی است.) مقام بسیار رفیعی برای عاشیقلار درنظر گرفته شده است.جایگاهی چنین برای این هنرمندان از آن جهت است كه آنها در روستاها، كشتزارها و محافل مختلف شهری میان مردم زندگی كرده و درد، رنج، آرزوها و سرگذشت‌های قومی مردم خطه آذربایجان را با نوای خوش ساز و ترانه‌های دلنواز بازگو می‌كنند.
در اغلب اشعار و تصانیف مورد استفاده عاشیقلار، طبیعت زیبا، كوه‌ها، جنگل‌های سرسبز، ییلاق، قشلاق، رودخانه، روستا و شهرهای آذربایجان با ذكر نامشان، توصیف و ستایش می‌شود.
داستان‌های كوراوغلی (از منظومه‌های حماسی بسیار مشهور برگرفته از افسانه‌های ملی قفقاز)، شاه اسماعیل، اصلی و كرم، علی‌عسگر و غیره از جمله مهم‌ترین مضامینی است كه عاشیقلار در اشعار خود به آنها می‌پردازند.
تاریخ مدون شعر عاشیقلار از قرن نهم هجری- قمری در پی رستاخیز فرهنگی شاه اسماعیل ختایی آغاز می‌شود.به‌هر حال هنر عاشیقی پدیده و صورتی استثنایی از اشكال فولكلوریك بوده كه به‌تنهایی دنیایی از ادبیات شفاهی مردم را دربرداشته و نمایشگر حالات متنوع اجتماعی، مراحل معیشتی و مبارزاتی مردم برای رهایی از قید ستم و خودكامگان تاریخ است. در مجموع عاشیق‌های آذری 2دسته هستند؛ دسته اول دارای مهارت خواندن و نواختن بوده و غالباً آثار عاشیق‌های گذشته را حفظ و اجرا می‌كنند دسته‌ای دیگر هم خود خلاق منظومه‌ها و ترانه‌های جدید محسوب می‌شوند.
خوشبختانه احیای هنرهایی از این‌دست اكنون در فهرست توجهات مسئولان مربوطه قرار گرفته و سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران یكی از این نهادهای تأثیر‌گذار است. پایان بخش برنامه عاشیقلار در فرهنگسرای اقوام، تجلیل از استاد گزلی و اعضای گروه عاشیق‌ها بود كه با تشویق‌های حاضران در سالن همراهی شد.
گردآوری: گروه فرهنگ و هنر سیمرغ
seemorgh.com/culture
منبع: جام جم آنلاین