علیرضا افتخاری؛ مرد هزار آلبوم!

 دو آلبوم جدید در عرض یک هفته؛ علیرضا افتخاری که در طول بیش از دو دهه بیشتر از 80 آلبوم روانه بازار کرده نشان داده همچنان خواننده فعالی است. اما آیا این روند برای او و موسیقی ایران مفید بوده؟

«اگر من صدای افتخاری را داشتم دنیا را فتح می‌کردم» این گفته منسوب به شجریان خواه موثق باشد یا نه، نشان دهنده اهمیت این خواننده 52 ساله اصفهانی است. صدای افتخاری بهترین خاطرات موسیقیایی خیلی از ما را ساخته، اصلا شنیدن بعضی ابیات با صدایی جز افتخاری برایمان سنگین است. «یارا یارا گاهی..» ، «حال خونین دلان که داند...»، «بیا بیا دلدار من...» و خیلی ابیات را با صدای او حفظ کرده ایم. خواننده ای که کلی طرفدار دو آتشه دارد و دهه 70 اوج قدرت او بود. دهه ای که نیلوفرانه اش 3 میلیون کاست فروخت، افتخاری اما همان طور که در ظاهر چندان مقید به سبیل، ریش پروفسوری و... نبود در مسیر یکسانی نماند. مسیرش را در پاپ و سنتی عوض کرد و رکورد تولید آلبوم موسیقی را شکست. افتخاری که یک دهه قبل، حضور کوتاهش در تلویزیون، اتفاق مهمی بود این روز‌ها آن قدر در تلویزیون هست که حضورش در ویژه برنامه نوروزی شبکه اول، دیگر هیجان فوق العاده‌ای به بیننده نمی‌دهد. آیا مسیری که افتخاری آمده درست است؟ تصنیف خوانی‌اش بیشتر طرفدار داشت یا ترانه خوانی‌اش؟ این همه تولید آلبوم خوب است؟ در دسترس بودن بهتر است یا کام مخاطب را تشنه گذاشتن؟ آیا این بی پروایی و جرات در خواندن و از این شاخه به آن شاخه پریدن نشان دهنده توانایی است؟ نسل ما که افتخاری را در کنار اساتیدی مثل ناظری و شجریان قرار داده کلی سوال از این دست دارد. این پرونده کوچک نگاهی به روند کاری افتخاری است که این روز‌ها دو آلبوم گرفتار و جاده ابریشم را روانه بازار کرده.

 

قبل از دهه 60
پیش استاد تاج، آواز را یاد گرفت. تاج سفارش کرده بود در کار صفحه خوانی و نوار پرکردن نرود. می‌گفت: «فعلا فقط دنبال یاد گرفتن باش. هنوز برای خواندن خیلی زود است» افتخاری جوان این حرف را آویزه گوشش کرد و تا زمانی که استاد تاج اصفهانی زنده بود سمت اجراهای رسمی نرفت.

1357
در 22 سالگی در آزمون باربد (که شامل سی لحن آوازی است) زیر نظر علی اکبر‌ خان شهنازی، دکتر مهدی برکشلی، دکتر مهدی فروغ، دکتر داریوش صفوت و علی تجویدی، موفق به دریافت جایزه اول شد. داوران مسابقه، نوید ظهور یک استعداد بزرگ را می‌دادند.

1360
همین که تاج اصفهانی فوت کرد، اسباب را جمع کرد آمد تهران. اولین جایی هم که سراغش را گرفت منزل شجریان بود، چون شنیده بود شجریان شاگرد خصوصی می‌گیرد. افتخاری جوان به هر دری میزد تا پیش استادان بنام آن زمان برود.

 

1362
اولین آلبومش را آن هم با بزرگ ترین آهنگساز آن روز‌ها یعنی فرامرز پایور به یاد استاد فقیدش تاج اصفهانی به نام «آتش دل» منتشر کرد.

1363
«دوش در حلقه ما قصه گیسوی تو بود» خیلی از ایرانی‌ها اولین بار صدای او را در تیتراژ سریال امیر کبیر (سعید نیک پور) شنیدند؛ آواز ماهوری که با نی محمد علی کیانی نژاد اجرا می‌شد. افتخاری با خواندن این آواز حسابی سر زبان‌ها افتاد.

 

1363 تا 1366
برگشت اصفهان و به خواست پدرش کار موسیقی را کنار گذاشت، البته تمریناتش را ادامه می‌داد. بعد از سه سال پدرش رضایت داد تا به دنیای موسیقی برگردد و او دوباره برای کارهای جدیدش راهی تهران شد.

اواخر دهه 60
دیگر توانسته بود حسابی توجه تمام استادان موسیقی را به خودش جلب کند. شنیدن نام آهنگساز آلبوم جدیدش (راز و نیاز) همه را متعجب کرده بود: «حسین علیزاده» علیزاده در آن روزها تازه از کار ساخت نی نوا فارغ شده بود. بعد از این آلبوم هم افتخاری روند همکاری با استادان را در آلبوم‌های بعدی اش هم ادامه داد. همکاری با استادانی مثل پرویز مشکاتیان (آلبوم مقام صبر همراه با گروه عارف)، محمد موسوی (دریغا)، فریدون شهبازیان (شور عشق)، محمدعلی کیانی نژاد (مهرورزان) و محمدجواد ضرابیان (زیباترین) او را تا اوج شهرت پیش برد. در این آلبوم‌ها افتخاری موسیقی کاملا اصیل و سنتی را در کارهایش اجرا می‌کرد. آواز نقش پر رنگی را در این آلبوم‌ها ایفا می‌کردند و به علاوه تصنیف‌ها هم با وسواس خاصی انتخاب می‌شدند.

 

1370
آلبوم‌های اجراهای خصوصی افتخاری با جلیل شهناز، حبیب الله بدیعی، غلامحسین بیگجه‌خوانی و محمد موسوی دست به دست می‌چرخید. دیگر همه افتخاری را جزو چند خواننده بزرگ ایران به حساب می آوردند.

 

سال‌های ابتدایی دهه 70
افتخاری حالا حسابی جایش را در میان مردم باز کرده بود و هواداران پر و پا قرص خودش را داشت، برای همین تصمیم گرفت برود به سمت کارهای پر فروش‌تر یعنی «تصنیف خوانی» نقش آواز‌های سنتی در آلبوم‌های افتخاری کمرنگ می‌شود. سرعت انتشار آلبوم‌های افتخاری بالا می‌رود. در این سال‌ها بین دو تا سه آلبوم در سال منتشر می‌کند. آلبوم‌های همتای آفتاب، گل هزار بهار، امان از جدایی، تازه به تازه، افسانه، شور عشق، ناز نگاه و یاد استاد محصول همین سال‌هاست. البته در این بین افتخاری همچنان همکاری خود را با بزرگان موسیقی سنتی و کلاسیک مانند جلال ذوالفنون، جلیل عندلیبی، فریدون شهبازیان و کامبیز روشن روان ادامه می‌دهد.

 

1375
3 میلیون نسخه فروش نیلوفرانه با این رقم به رکورد جاودانه تاریخ موسیقی ایران رسید. رقمی که بعضی‌ها تا 7 میلیون هم روایت می‌کنند. آهنگسازی عباس خوشدل، تنظیم فریدون شهبازیان و ترانه‌های قیصر امین پور صدای افتخاری این اثر ماندگار را رقم زدند. ترانه‌های این آلبوم هنوز هم از رادیو و تلویزیون پخش می‌شوند و تقریبا تمام تصنیف‌های آن برای مردم نوستالژیک شده اند؛ تصنیف‌هایی مانند «ای نامت در دل و جان» «یارا یارا گاهی»، «صحرا صحرا دویده ام» و...

 

انتهای دهه 70
 سال‌های شکوفایی پاپ؛ افتخاری هم حال و هوای آلبوم‌ها را به سمت پاپ برد و ساز‌های الکترونیکی هم وارد سازبندی‌ها شدند. میزان فروش آلبوم‌های افتخاری به صورت واضحی افت کرد ودر آلبوم‌ها هم دیگر خبری از آهنگساز‌ها و نوازنده‌های معروف و بزرگ نبود. کم کم آهنگساز‌های سنتی جایشان را به آهنگسازان پاپ دادند و آهنگ‌ها بعضی اوقات به سمت عامیانه و کوچه و بازاری شدن پیش رفتند. در این سال‌ها اوج انتقادات به افتخاری به خاطر تغییر مسر محسوسی که داده بود وارد می‌شد. آلبوم‌های گل میخک، خنده بارون، خوش آمدی، نسیما، شکوه عشق، غم زمانه، خاطرات جوانی و چندین آلبوم دیگر متعلق به این دوره است.

1376
داریوش مهرجویی تصمیم گرفت برای موسیقی فیلم «لیلا» تصنیف‌های آلبوم نیلوفرانه که آن روز‌ها حسابی روی بورس بود و تقریبا همه آن را گوش می‌دادند، استفاده کند. جالب اینجاست که تصنیف‌ها اصلا برای فیلم نه ساخته و نه تنظیم شده بودند ولی با این حال مهرجویی تصمیم گرفت از این تصنیف‌ها مخصوصا در صحنه‌های دو نفره لیلا حاتمی و علی مصفا در فیلمش استفاده کند. صحنه‌هایی که شریفی نیا با سه تارش شعر‌های افتخاری را می‌خواند یکی از ماندگارترین صحنه‌های فیلم شد. تصویر افتخاری که کنار آبشار و لا به لای درخت‌ها در حال خواندن است برای همه آن‌هایی که اولین بار بود تصویر او را از شبکه پنج می‌دیدند، هیجان انگیز بود. خواننده پر طرفدار جزو اولین کسانی بود که در تلویزیون کار تصویری انجام می‌داد.

ابتدای دهه 80
افتخاری به روال سابقش ادامه می داد. همچنان با آهنگسازان پاپ کار می‌کرد و همچنان استقبال از آلبوم‌هایش در پایین‌ترین حد خود بود. استدلالی که خودش برای انتشار این کار‌ها می‌آورد خیلی جالب بود: «می‌خوام کار پاپ انجام بدهند تا خوانندگان پاپ بدانند پاپ یعنی چی!»

 

سال‌های میانه دهه 80
بعد از یک گردش 180 درجه ای و رفتن به موسیقی پاپ و انتشار آلبوم‌های سریالی، افتخاری تصمیم گرفت تا دوباره به حال و هوای کارهای قبلی خودش برگردد. اولین اثر را هم در این دوره به بازخوانی مرحوم علی تجویدی (آلبوم به دنبال دل) اختصاص داده بود که البته قبلا هم توسط خواننده‌های دیگر خوانده شده بود. آثار بعدی او هم تاکنون مانند بردی از یادم (باز خوانی آثار بدیعی، خالدی و ملک) قصه شمع، همسایه (عطاالله چنگوک) و تنها تو میمانی همین حال و هوا را داشتند و خیلی از قطعات آن را باز خوانی آثار سنتی قدیمی تشکیل می‌داد.

 

1386
خبر خواندن آهنگ سپاهان با صدای افتخاری آن قدر برای طرفداران تیم هیجان برانگیز بود که تمام اصفهانی‌ها و طرفداران سپاهان را ذوق زده کرد. این آهنگ به مناسبت حضور سپاهان در فینال جام قهرمانان باشگاه‌های آسیا ساخته شده بود.
جنجال لب خوانی او در کنسرتی در رشت خبر ساز شد. افتخاری گفت من برای کنسرت رفته بودم اما نه در سالن کارخانه.

1388
در این سال افتخاری دو آلبوم عاشقا سلام، عاشقا درود را منتشر کرده بود که حدود 150 هزار نسخه فروش کرد که نسبت به آلبوم‌های قبلی اش افت بسیار شدیدی داشت و در یک مصاحبه گفته بود که قصد دارد از این به بعد کمتر کار موسیقی انجام دهد.

 

1389
هنوز چند ماه از این حرف نگذشته بود که دو آلبوم از افتخاری به صورت همزمان منتشر شدند، «گرفتار و جاده ابریشم». هرچند این آلبوم‌ها هم با استقبال چندانی رو به رو نشد و کمتر از 10 هزار نسخه فروش کرد.

 

گردآوری: گروه فرهنگ و هنر سیمرغ