هنر سوخت معرق یكی از گرانمایه‌ترین هنرهای ایرانی است چرا كه تركیبی از مجموع زیباترین هنرهاست و به همین دلیل در قدیم سوخت را..
 
در صدر اسلام برای حفظ آیات قرآن كه روی پوست یا كاغذ نوشته می‌شد آن را بین 2 تخته چوب نگهداری می‌كردند
در آن زمان اعرابی كه قومیت ایرانی داشتند برای تزئین جلد كتاب‌های قرآن، هنری به نام سوخت معرق را پدید آوردند. در حقیقت هنر سوخت معرق یك هنر اسلامی- ایرانی است. چرا كه در آن بیش از 10 هنر شامل طراحی، نقاشی، معرق‌كاری، برجسته كاری روی پوست، تذهیب، تشعیر، خوشنویسی، طلاكاری و صحافی استفاده می‌شود.
هنر سوخت معرق از دوره تیموریان به این شكل رایج شد در حالی كه تا قبل از آن تنها از اشكال هندسی در هنر سوخت استفاده می‌شد. اما در زمان تیموریان با احداث فرهنگستانی در هرات به دست بایسنقر میرزا استفاده از مینیاتور و هنرهای دیگر در هنر سوخت معمول شد. آغاز سوخت معرق به شكل جدید از آن فرهنگستان بود به گونه‌ای كه هنر نگارگری ایران در دوره‌ای از زمان به دلیل آثار تولیدی این فرهنگستان به مكتب هرات (مكتب بایسنقری) معروف شده است.
 این هنر در دوره صفویه به‌دلیل انتقال پایتختی از هرات به اصفهان منتقل می‌شود و این زمانی است كه هنر سوخت معرق به اوج می‌رسد. سپس از اصفهان به خاندان گوركانی در هند و عثمانی در قسطنطنیه منتقل می‌شود.
تا قبل از زمان تیموریان بیشتر از اشكال هندسی برای كار سوخت استفاده می‌شد اما به دلیل ذوق هنرمندان ایرانی در دوره صفویه هنر تشعیر، تذهیب و نگارگری هم در سوخت معرق به كار گرفته می‌شود. تا این زمان تنها برای جلدهای قرآن و به ندرت كتاب‌های در باب حكمت و عرفان از هنر سوخت معرق استفاده می‌شود این روند ادامه داشت تا حدود سال 1300 هـ.ش در این دوره تحول بسیار بزرگی در هنر سوخت معرق پدید آمد این تحول شگرف به وسیله مرحوم استاد میر محمد معلم خوشنویس و مرحوم استاد آقا تقی كرباسی بنیان‌گذاری شد و از این پس هنر سوخت برای تهیه تابلو نیز استفاده شد.
 
به‌دلیل سختی و مشقت كار سوخت و زمان بر بودن هنر سوخت تعداد هنرمندان سوخت كار محدود بوده است. به طوری كه تنها از شاگردان مرحوم استاد میرمحمد معلم خوشنویس می‌توان به استاد حسین و علی خوشنویس زاده و از شاگردان آقاتقی كرباسی مرحوم استاد حسین ختایی و مرحوم خانم عفت ختایی را نام برد.
استاد علی خوشنویس‌زاده تنها بازمانده هنرمند نسل سومی سوخت معرق است كه این هنر را نزد پدر فراگرفته است. هنرمندی كه در نوجوانی از محضر اساتیدی چون حسین بهزاد، محمد تجویدی، حسین زرین خط، نقاشی و خوشنویسی را فرا گرفت.
علی خوشنویس‌زاده در راستای اجرای اهداف و وظایف اسلامی و ملی در مورد احیا و معرفی این هنر اصیل و ارزشمند تاكنون اقدامات فراوانی كرده است. آنچنانكه وی قصد دارد با تالیف كتابی با عنوان پیدایش و سیر تحول و تكامل هنر سوخت معرق كه شامل بخش‌هایی با عنوان مقدمه، اجرای هنر سوخت معرق، شرح احوال آثار و معرفی اساتید و هنرمندان طی ادوار مختلف، شرح آثار مجموعه شخصی و فصلی با عنوان هنر طلاكوب، نقره‌كوب، رنگسازی، كاغذسازی، زرافشانی قطعات و مرقعات و هنر متن و حاشیه است. زمینه معرفی این هنر را برای هنرمندان جوان فراهم كند.
خوشنویس‌زاده می‌گوید: با صنعتی شدن زندگی روزمره هنرهای این گونه در حال نابودی است و لازم است تا مسئولان در جهت حمایت از هنرمندان تلاش وهمت بیشتری كنند. یكی از اقدامات مناسب سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان در راستای حفظ این هنر اسلامی ایرانی برگزاری 2 دوره كلاس آموزشی برای آموزش هنر سوخت معرق به علاقمندان و هنرجویان این هنر است.
هنر سوخت معرق یكی از گرانمایه‌ترین هنرهای ایرانی است چرا كه تركیبی از مجموع زیباترین هنرهاست و به همین دلیل در قدیم سوخت را كمال هنر می‌دانستند. استاد علی خوشنویس‌زاده می‌گوید: هنر سوخت معرق، كار دشواری است و حداقل اگر 2 نفر از 10 هنرجویی شركت كننده موفق شوند این دوره را با موفقیت بگذرانند. جای امیدواری است هر چند هنرجویان با پشت كار فراوانی فعالیت می‌كنند و امیدوارم تعداد بیشتری بتواند در این رشته باقی بماند.
رعنا كلباسی یكی از هنرجویان دوره آموزشی سوخت معرق می‌گوید: برای تهیه ابزار كار خیلی پیگیری كردیم در نهایت مجبور شدیم برای ساخت ابزار به سراغ یكی از آهنگران قدیمی در یكی از روستاهای چهارمحال رفتیم.
وی می‌گوید: هنر سوخت معرق در خانواده ما موروثی بود اما با اختلاف یك نسل این هنر در خانواده فراموش شد، بسیار پیگیر بودم حتی برای یادگیری این هنر سوخت 2 سال را به آموزش هنرهای دیگری چون تذهیب، تشعیر و نگارگری پرداختم.

رسول گندمی
یكی دیگر از هنرجویانی است كه از شهرستان سقز برای یادگیری هنر سوخت معرق به اصفهان می‌آید. او می‌گوید: گمان می‌كردم كه دیگر هیچ هنرمندی در زمینه سوخت معرق فعالیت نمی‌كند اما طی یك سفر به اصفهان متوجه شدم كه استاد خوشنویس زاده به‌عنوان آخرین بازمانده هنر سوخت معرق همچنان در این زمینه فعالیت می‌كند.
پس مصمم شدم هر هفته بیش از هزار كیلومتر راه را طی كرده و در محضر استاد حاضر شوم. گندمی می‌گوید: متأسفانه اصفهان یك دیكشنری بزرگ در زمینه هنرهای سنتی است كه هم هنرجویان و هم اساتید از آن غافل شده‌اند. 
  
گردآوری: گروه فرهنگ و هنر سیمرغ
www.seemorgh.com/culture
منبع: hamshahrionline.ir
 
مطالب پیشنهادی:
جلوه‌هايى زيبا از هنر معرق (گزارش تصويرى)
بازی طبیعت با هنر
گزارش تصویری از کارگاه تندیس های چوبی
گونه‌هاى مختلف هنر معرق
ورني" بافی ، جلوه‌ای ديگر از هنر عشاير