روستای صخره ای میمند؛ نمادی از نخستین اجتماعات بشری (+عکس)

 

 روستای صخره ای میمند با قدمت 12 هزار سال در حالی حیات بشری را در خود حفظ کرده که مردمان آن همچنان به زبان پهلوی ساسانی سخن می‌گویند و این آسمان خراش طبیعی به عنوان نمادی از سازگاری بشر و طبیعت پرصلابت در دل کوه ایستاده است.

 یکی از اولین سکونتگاههای بشری در روستای صخره ای میمند در شهرستان شهر بابک قرار دارد که پس از گذشت دوازده هزار سال از آغاز سکونت بشر در ایران هنوز روابط سنتی زندگی در این روستا جریان دارد به گونه ای که همچنان ساکنان این روستای کهن از اصطلاحات و زبان پهلوی ساسانی استفاده می‌کنند و بسیاری از آداب و سنن خود را حفظ کرده اند.

این روستا در واقع یکی از نخستین سکونتگاههای بشر بوده است که در هنگام تغییر کوچ نشینی به سکونتگاههای دائمی‌و شکل گیری نخستین اجتماعات بشری به نام روستا ایجاد شده است.

به گفته کارشناسان این روستا که در دل کوه و بدون استفاده از هیچ مصالحی ساخته شده است تنها روستای جهان است که سنتهای دوازده هزار ساله خود را حفظ کرده و بعنوان نمونه ای از نخستین اجتماعات بشری مورد توجه یونسکو قرار گرفته است و درحال ثبت منظر فرهنگی است.
 

مردم میمند همچنان از ابزار قدیمی ‌استفاده می‌کنند
 
تمامی‌خانه‌ها، کوچه‌ها و اماکن تجاری این روستا در دل کوه و به صورت دستکند دوازده هزار سال پیش حفر شده است و یکی از شگفتیهای حیات بشری محسوب می‌شود.
 
این منطقه توریستی در 38 کیلومتری شهربابک واقع شده است و 420 کیلومتر مربع وسعت دارد.
موقعیت جغرافیایی این روستا بگونه ای است که در بین شهرهای کرمان، یزد و شیراز که از مهمترین شهرهای گردشگری کشور محسوب می‌شوند واقع شده است و می‌تواند حلقه گردشگری را در این منطقه کامل کند.
 
میمند نمادی از صلابت اجداد ایرانی

میمند روستایی صخره ای و دستکند با چند هزار سال قدمت، یادآور ایامی‌است که انسانها سکونتگاههای خود را در بلندای کوهها جستجو می‌کردند و کوه مظهر صلابت و قدرت و الهه عزم و اراده و ایمان تلقی می‌شد.
این بنای دستکند باستانی، بی گمان از نخستین سکونتگاههای بشری در ایران و جهان به شمار می‌رود و همچنان شاهد حیات بشری است.
 
پس از اینکه انسانهایی دوازده هزار سال قبل دل سنگها را شکافتند هم اکنون نیز پس از گذشت سالیان همچنان این روستای صخره ای نماد عزم و اراده و اقتدار اجداد ایرانی به شمار می‌رود.
 

نمای درون کیچه
 
هنوز کسی نمی‌داند که این مجموعه به دست چه کسانی بوجود آمده و انگیزه این مردمان از احداث چنین بناهایی چه بوده اما انگیزه مردمان آن زمان بسیار مورد اهمیت قرار دارد، چون در آن زمان و با وسایل ابتدایی، آفرینش چنین مجموعه با عظمتی با معماری بی نظیر قابل تحسین است.
عده ای از محققین نیز معتقدند که مهرپرستان از غارهایی که با دست در دل کوه کنده اند فقط برای عبادت و دفن مردگان استفاده می‌کردند و بعد از مدتی بنا به اضطرار ناشی از آب و هوا و یا هر عامل محیطی مؤثر دیگری این غارها را برای سکونت برگزیده اند.
 
آئین مهرپرستی قبل از ظهور آئین زرتشت در ایران رواج داشته و تا مدت‌ها پس از ظهور وی نیز ادامه داشته است.
 
شهر بابک زادگاه سرسلسله ساسانی
در زمان ساسانیان شهربابک به عنوان زادگاه بابک سر سلسله ساسانی مورد توجه خاص آنها بوده است و پس از ظهور اسلام و ورود آن به ایران مردم میمند که به آئین زرتشتی معتقد بودند به اسلام گرویده و مذهب شیعه را پذیرا شدند.
میمند به دلیل استحکام دفاعی در طول تاریخ کمتر دستخوش تحولات کالبدی و اجتماعی شده است و بیشترین تغییر در آن مربوط به چند دهه اخیر است.
 

نمای درونی کیچه
 
روستای صخره ای میمند دارای حدود ۴۰۰ واحد مسکونی یا به اصلاح محلی "کیچه" و حدود دو هزار و 500 اتاق دارد که در دل صخره‌های روبروی هم کنده شده است.
موقعیت این روستا از لحاظ استراتژیک دارای اهمیت بوده است، بگونه ای که مردم محلی میمند معتقدند در صورت بروز خطر، اگر در ابتدای میمند دو تفنگچی در دو طرف رودخانه مستقر شوند به راحتی می‌توانند از روستا دفاع کنند.
لایه آذرین ضخیمی‌که به صورت طبیعی بر روی روستا وجود دارد، مانند دژی طبیعی از نفوذ به روستا جلوگیری می‌کند و تنها مسیر دسترسی به روستا شیارهای طبیعی به نام "رخنه" است که در مواقع لزوم بسته می‌شدند.
دستکندها در چندین تراز مختلف، در شیب کوه و دو طرف دره، کنده شده اند و میانگین اتاقهای موجود در هر کیچه به چهار اتاق می‌رسد.
 
میمند، آسمان خراشی در دل کوه
باستانی پاریزی، تاریخ شناس کرمانی و از اساتید برجسته ایران در کتاب "پیغمبر دزدان" در خصوص این منطقه شگفت آور گفته است، "میمند از دهات معروف و قدیمی‌شهربابک است، تمام اتاقهای این ده در دامنه کوه کنده شده و خانه‌ها در دل سنگ است و هر کوچه که در دل کوه می‌رود سه یا چهار اتاق دارد و مجموعا قریب سیصد کوچه در دل سنگ فرو برده اند و به همین سبب خانه‌ها دودکش و بخاری ندارند و بدون منفذ است و از جهت تاریخی واقعا از آثار اولیه تمدن بشری محسوب می‌شود، در واقع یک آسمان خراش موربی است که هزاران سال است در دل سنگ کنده شده، اطاقها بخاری ندارد، راه عبور محدود است و دواب و آدمیزاد تا حدودی زندگی مشترکی دارند، این آبادی البته غیر از میمند معروف فارس است".

نمایی از روستای میمند
 
آنچه در این روستا مورد اهمیت است این است که در سکونتگاههای اولیه بشری از روی هم گذاردن سنگ و آجر و غیره در فضای باز ساخته نشده اند، بلکه با از میان برداشتن انبوهی از خاک شکل می‌گیرد و انسان نیاز به خشت و آجر و ملات ندارد، بلکه باید تودهای را بردارد تا پناهگاه مهیا شود.
به همین دلیل برای اتاق، طاقچه در اندازه‌های مختلف کنده شده است که جای رختخواب، ظروف، صندوق، چراغ و غیره کنده شده است.
کنار دیوارهای خانه گنجه گذارده نمی‌شود، بلکه با کندن دیوار، حفره یا طاقچهای بوجود می‌آید که اشیاء و لوازم در آنها گذاشته شده و یا در آنها آویزان می‌شده است.
کل یک خانه که ممکن است شامل یک یا چند اتاق و اصطبل باشد یک کیچه است.
یک واحد یک ورودی مشترک دارد و در پاگرد ممکن است طویله در یک سو و اتاق نشیمن در طرف دیگر باشد.
 

نکته قابل توجه این است که همه کیچه‌ها یک ساختار ندارند بلکه هم اندازه و هم تعداد اتاقها متفاوت است که نشان از آن دارد هر کیجه بنا به نیاز و توانمندی هر خانوار در دل کوه کنده شده و البته قابل توسعه بوده است.
جدا کردن اتاق از پستو و یا پوشانیدن برخی از طاقچه‌ها نیز با پردهای پارچه ای صورت می‌گیرد.
"کلیدون" که در واقع قفل خانه بوده است در دیوار کنار درب نصب می‌شود، کلید چوبی را در آن قرار می‌دهند تا زبانه پشت در قرار گیرد.
 
دمای خانه‌ها در زمستان پنج درجه گرمتر و تابستان پنج درجه خنکتر است
با توجه به اینکه این منطقه سردسیر است همیشه درجه حرارت این اتاقها حدود پنج درجه متفاوت از بیرون است.
در واقع در زمستان دمای داخل کیجه پنج درجه گرم تر و در تابستان دمای کیجه پنج درجه خنک تر است.

ایجاد اجاق و در زبان محلی پهلوی "دیدون" در درون اتاقها و سوزاندن هیزم طی سالیان متمادی در آن موجب سیاهی رنگ سقف و بدنة اتاقها شده و برپا کردن آتش و تهیه غذا در درون اتاقها باعث شده که به تدریج بدنه داخل اتاقها ایزولاسیون شده و باعث عمر بیشتر اتاقها شود و متأسفانه چون دیگر در خیلی از اتاقها آتش افروخته نمیشود باعث شده تا خاک سقفها به آهستگی ریزش پیدا کند.
 

یک کوچه منتهی به کیچه
 
اندازه این اتاقها که البته از نظر هندسی منظم نیستند، متفاوت و کف پوشهای اتاقها اکثرا نمد است.
ساکنان میمند به زبان پهلوی ساسانی سخن می‌گویند
ساکنان این روستا دارای آداب و رسوم خاص هستند و در زبان و گویش آنها هنوز از کلمات پهلوی ساسانی استفاده می‌شود.
روستای میمند تنها روستای تاریخی در جهان است که هنوز روابط سنتی زندگی در آن جریان دارد و می‌توان تعامل انسان و طبیعت در هزار دوم میلادی را بخوبی در آن دید.
این روستا هفتمین منظر فرهنگی، طبیعی و تاریخی جهان بود که جایزه "مرکوری" را دریافت کرده است.
جایزه ملینا مرکوری جایزه ای است که از سوی دولت یونان و با همکاری مجامع فرهنگی بین المللی مانند یونسکو و ایکوموس به آثاری اهدا می‌شود که دارای شرایط و ضوابط فرهنگی، طبیعی و تاریخی منحصر به فرد باشد.