یكی از دغدغه‌های خانمها، بایدها و نبایدهای ورزشی در دوران قاعدگی است؛ اینکه آیا انجام همه ورزش‌ها در این دوره خطرناك است یا اینكه فقط تعداد خاصی از ورزش‌ها را نباید انجام داد؟ معمولا در دوران عادت ماهیانه به بیشتر خانمها توصیه می‌شود بعضی از فعالیتهای ورزشی خود را محدود یا متوقف كنند، به‌خصوص درباره فعالیتهای ورزشی استقامتی یا رقابتی، این توصیه‌ها با تاكید بیشتری بیان می‌شود و زنان به حداقل تحرك ورزشی در دوران عادت ماهیانه تشویق می‌شوند.
آنچه در این مطلب به آن می‌پردازیم، هشداری به زنان ورزشکار و دخترانی است که ورزش‌هایی با شدت بالا انجام می‌دهند، چرا که آنها در معرض خطر «نشانگان سه‌گانه» هستند که شامل اختلال‌های خوردن، بی‌نظمی قاعدگی و پوکی استخوان است.
انجام فعالیت ورزشی به تنهایی نمی‌تواند باعث بروز «نشانگان سه‌گانه» شود چرا که کمبود انرژی در نتیجه دریافت ناکافی مواد غذایی و تعادل نداشتن بین دریافت انرژی و مصرف آن نیز از دلایل ایجاد این نشانگان محسوب می‌شود. عوامل مختلف دیگری که باعث ایجاد نشانگان یادشده می‌شوند عبارتند از: شرکت در مسابقه‌های ورزشی، ورزشكاران رشته‌های وزنی، ورزش کردن بیش‌ازحد به دلیل تاکید بیش از حد مربیان و والدین برای برنده شدن در مسابقه‌ها.
پوکی استخوان
توده استخوانی در زنان معمولا بین سنین 20 تا 30 سال به حداکثر می‌رسد. تغذیه درست شامل برنامه غذایی متعادل، دریافت انرژی کافی برای فعالیت و مصرف غذاهای غنی از کلسیم به تشکیل بافت استخوانی کمک می‌کند. نیاز به کلسیم در دختران 13 تا 19 سال و زنان جوان با عادت ماهیانه طبیعی1200 میلی‌گرم در روز است که این مقدار با مصرف 3 تا 4 واحد از محصولات لبنی در طول روز یا مصرف مکمل کلسیم تامین می‌شود. زنانی هم كه دچار عادت‌های ماهیانه نامنظم هستند به 1500 میلی‌گرم کلسیم و 400 میلی‌گرم ویتامین D در روز نیاز دارند.
اختلال قاعدگی
شیوع اختلال‌های قاعدگی در زنان ورزشکار بیشتر است. براساس تحقیق‌های انجام‌شده، شیوع اختلال‌های قاعدگی در زنان ورزشكار بالاست و با علایمی مانند تاخیر در شروع، توقف قاعدگی، افزایش فاصله بین دو چرخه قاعدگی و فقدان تخمک‌گذاری همراه است. فقدان قاعدگی (آمنوره) در 3 تا 5 درصد زنان معمولی و 15 تا 60 درصد زنان ورزشکار مشاهده می‌شود. بروز آمنوره دلایل مختلفی دارد كه می‌توان از آنها به وزن پایین بدن، از دست دادن سریع وزن، شروع سریع ورزش‌های سنگین، تغذیه ناکافی و استرس‌های محیطی در محیط ورزش یا خانه و محل کار اشاره كرد. در صورت بروز آمنوره به مدت طولانی، خطر کاهش تراکم استخوانی و ایجاد پوکی استخوان زودرس وجود دارد. به نظر می‌رسد سایر اختلال‌های قاعدگی خانمها هم در کاهش تراکم استخوان در درازمدت موثر باشند.
خانم‌های ورزشکاری که خونریزی ماهیانه‌شان تا سن 16 سالگی شروع نشده یا 3 بار پشت هم عادت نشده‌اند یا فاصله بین عادت ماهیانه آنها بیش از 35 روز است، باید حتما به پزشک مراجعه کنند. بقیه موارد مانند ابتلا به برخی بیماری‌ها مانند تیرویید نیز باید جدی گرفته شود.
از سوی دیگر، برخی ورزشكاران خانم تمایل دارند برای شركت در مسابقه‌های ورزشی عادت ماهیانه خود را به تاخیر بیندازند. رایج‌ترین روشی كه برای به تاخیر انداختن قاعدگی وجود دارد، مصرف قرص‌های ضدبارداری خوراكی است كه حاوی 21 قرص فعال حاوی استروژن و پروژستین و به دنبال آن 7 قرص بی‌اثر یا دارونما است. بیشتر پزشكان با این كار موافق نیستند و این مساله هنوز مورد بحث است.
اختلال در غذا خوردن
گاهی مربیان، دوستان و والدین، خانم‌های ورزشكار را به کاهش وزن قابل‌توجه برای کم کردن بافت چربی با هدف افزایش توان ورزشی تشویق می‌كنند و این راهنمایی غلط باعث می‌شود فرد ورزشکار نیز با محدودکردن شدید میزان دریافت موادغذایی و انرژی، برای کاهش وزن تلاش كند و در نتیجه اختلال خوردن به‌تدریج در فرد ظاهر می‌شود. کاهش وزن در بین زنان و دخترانی که دررشته‌های خاص مانند ژیمناستیک، شیرجه، اسکیت نمایشی، ایروبیک فعالیت می‌کنند، شایع‌تر است.
این زنان و دختران برای کاهش وزن ممکن است از روش‌های غلط مانند محدودیت شدید مصرف، تلاش برای بالاآوردن غذای خورده شده (استفراغ عمدی)، مصرف داروهای کاهش‌دهنده اشتها، مصرف مسهل و تركیب‌های افزایش‌دهنده ادرار استفاده کنند. درنتیجه اختلال در غذا خوردن به شکل بی‌اشتهایی عصبی و بولیمیا تظاهر پیدا می‌كند:
بی‌اشتهایی عصبی: به کاهش وزن 15 درصد زیر وزن طبیعی گفته می‌شود. در این بیماری احساس ترس از چاقی و تصویر نادرست از بدن و اختلال قاعدگی دیده می‌شود.
بولمیا: فرد مبتلا حداقل 2 بار در هفته به مدت 3 ماه کنترلی روی غذا خوردن ندارد و بیش از حد غذا می‌خورد ولی با روش‌های مختلف مانند استفراغ، استفاده از داروها یا فعالیت بیش از حد، وزن خود را کم می‌کند.
معمولا اختلال خوردن تشخیص داده نمی‌شود زیرا بسیاری از دختران و زنان مبتلا به این مشكل، به دلیل خجالت و ترس از دست دادن کنترل برنامه غذایی‌شان آن را انکار می‌کنند. اختلال خوردن به دلیل ایجاد ضعف، کم‌آبی، کم‌خونی، نداشتن تمرکز، افسردگی، دیربهبود یافتن بیماری‌ها و بسیاری از موارد دیگر می‌تواند در انجام برنامه‌های ورزشی و کار فرد اختلال ایجاد می‌کند.
آنچه در این مطلب به آن می‌پردازیم، هشداری به زنان ورزشکار و دخترانی است که ورزش‌هایی با شدت بالا انجام می‌دهند، چرا که آنها در معرض خطر «نشانگان سه‌گانه» هستند که شامل اختلال‌های خوردن، بی‌نظمی قاعدگی و پوکی استخوان است.
انجام فعالیت ورزشی به تنهایی نمی‌تواند باعث بروز «نشانگان سه‌گانه» شود چرا که کمبود انرژی در نتیجه دریافت ناکافی مواد غذایی و تعادل نداشتن بین دریافت انرژی و مصرف آن نیز از دلایل ایجاد این نشانگان محسوب می‌شود. عوامل مختلف دیگری که باعث ایجاد نشانگان یادشده می‌شوند عبارتند از: شرکت در مسابقه‌های ورزشی، ورزشكاران رشته‌های وزنی، ورزش کردن بیش‌ازحد به دلیل تاکید بیش از حد مربیان و والدین برای برنده شدن در مسابقه‌ها.
پوکی استخوان
توده استخوانی در زنان معمولا بین سنین 20 تا 30 سال به حداکثر می‌رسد. تغذیه درست شامل برنامه غذایی متعادل، دریافت انرژی کافی برای فعالیت و مصرف غذاهای غنی از کلسیم به تشکیل بافت استخوانی کمک می‌کند. نیاز به کلسیم در دختران 13 تا 19 سال و زنان جوان با عادت ماهیانه طبیعی1200 میلی‌گرم در روز است که این مقدار با مصرف 3 تا 4 واحد از محصولات لبنی در طول روز یا مصرف مکمل کلسیم تامین می‌شود. زنانی هم كه دچار عادت‌های ماهیانه نامنظم هستند به 1500 میلی‌گرم کلسیم و 400 میلی‌گرم ویتامین D در روز نیاز دارند.
اختلال قاعدگی
شیوع اختلال‌های قاعدگی در زنان ورزشکار بیشتر است. براساس تحقیق‌های انجام‌شده، شیوع اختلال‌های قاعدگی در زنان ورزشكار بالاست و با علایمی مانند تاخیر در شروع، توقف قاعدگی، افزایش فاصله بین دو چرخه قاعدگی و فقدان تخمک‌گذاری همراه است. فقدان قاعدگی (آمنوره) در 3 تا 5 درصد زنان معمولی و 15 تا 60 درصد زنان ورزشکار مشاهده می‌شود. بروز آمنوره دلایل مختلفی دارد كه می‌توان از آنها به وزن پایین بدن، از دست دادن سریع وزن، شروع سریع ورزش‌های سنگین، تغذیه ناکافی و استرس‌های محیطی در محیط ورزش یا خانه و محل کار اشاره كرد. در صورت بروز آمنوره به مدت طولانی، خطر کاهش تراکم استخوانی و ایجاد پوکی استخوان زودرس وجود دارد. به نظر می‌رسد سایر اختلال‌های قاعدگی خانمها هم در کاهش تراکم استخوان در درازمدت موثر باشند.
خانم‌های ورزشکاری که خونریزی ماهیانه‌شان تا سن 16 سالگی شروع نشده یا 3 بار پشت هم عادت نشده‌اند یا فاصله بین عادت ماهیانه آنها بیش از 35 روز است، باید حتما به پزشک مراجعه کنند. بقیه موارد مانند ابتلا به برخی بیماری‌ها مانند تیرویید نیز باید جدی گرفته شود.
از سوی دیگر، برخی ورزشكاران خانم تمایل دارند برای شركت در مسابقه‌های ورزشی عادت ماهیانه خود را به تاخیر بیندازند. رایج‌ترین روشی كه برای به تاخیر انداختن قاعدگی وجود دارد، مصرف قرص‌های ضدبارداری خوراكی است كه حاوی 21 قرص فعال حاوی استروژن و پروژستین و به دنبال آن 7 قرص بی‌اثر یا دارونما است. بیشتر پزشكان با این كار موافق نیستند و این مساله هنوز مورد بحث است.
اختلال در غذا خوردن
گاهی مربیان، دوستان و والدین، خانم‌های ورزشكار را به کاهش وزن قابل‌توجه برای کم کردن بافت چربی با هدف افزایش توان ورزشی تشویق می‌كنند و این راهنمایی غلط باعث می‌شود فرد ورزشکار نیز با محدودکردن شدید میزان دریافت موادغذایی و انرژی، برای کاهش وزن تلاش كند و در نتیجه اختلال خوردن به‌تدریج در فرد ظاهر می‌شود. کاهش وزن در بین زنان و دخترانی که دررشته‌های خاص مانند ژیمناستیک، شیرجه، اسکیت نمایشی، ایروبیک فعالیت می‌کنند، شایع‌تر است.
این زنان و دختران برای کاهش وزن ممکن است از روش‌های غلط مانند محدودیت شدید مصرف، تلاش برای بالاآوردن غذای خورده شده (استفراغ عمدی)، مصرف داروهای کاهش‌دهنده اشتها، مصرف مسهل و تركیب‌های افزایش‌دهنده ادرار استفاده کنند. درنتیجه اختلال در غذا خوردن به شکل بی‌اشتهایی عصبی و بولیمیا تظاهر پیدا می‌كند:
بی‌اشتهایی عصبی: به کاهش وزن 15 درصد زیر وزن طبیعی گفته می‌شود. در این بیماری احساس ترس از چاقی و تصویر نادرست از بدن و اختلال قاعدگی دیده می‌شود.
بولمیا: فرد مبتلا حداقل 2 بار در هفته به مدت 3 ماه کنترلی روی غذا خوردن ندارد و بیش از حد غذا می‌خورد ولی با روش‌های مختلف مانند استفراغ، استفاده از داروها یا فعالیت بیش از حد، وزن خود را کم می‌کند.
معمولا اختلال خوردن تشخیص داده نمی‌شود زیرا بسیاری از دختران و زنان مبتلا به این مشكل، به دلیل خجالت و ترس از دست دادن کنترل برنامه غذایی‌شان آن را انکار می‌کنند. اختلال خوردن به دلیل ایجاد ضعف، کم‌آبی، کم‌خونی، نداشتن تمرکز، افسردگی، دیربهبود یافتن بیماری‌ها و بسیاری از موارد دیگر می‌تواند در انجام برنامه‌های ورزشی و کار فرد اختلال ایجاد می‌کند.
درمان نشانگان سه‌گانه
درمان نشانگان سه‌گانه اغلب به همکاری یک تیم درمانی شامل پزشک، متخصص تغذیه، روان‌شناس، مربی و والدین نیاز دارد. همچنین ثبت تمرین‌های ورزشی، جایگزینی هورمون‌ها و کاهش تمرین‌های ورزشی الزامی است. اعضای تیم درمانگر می‌توانند با تغیر عادت‌های غذایی فرد بیمار و تغییر در برنامه وررزشی او به بهبود علایم کمک کنند.
درمان نشانگان سه‌گانه اغلب به همکاری یک تیم درمانی شامل پزشک، متخصص تغذیه، روان‌شناس، مربی و والدین نیاز دارد. همچنین ثبت تمرین‌های ورزشی، جایگزینی هورمون‌ها و کاهش تمرین‌های ورزشی الزامی است. اعضای تیم درمانگر می‌توانند با تغیر عادت‌های غذایی فرد بیمار و تغییر در برنامه وررزشی او به بهبود علایم کمک کنند.
دکتر نازیلا کرمی، متخصص زنان و زایمان و مدرس هیات پزشکی ورزشی استان اصفهان
گردآوری: گروه سلامت سیمرغ
www.seemorgh.com/health
منبع : هفته نامه سلامت
مطالب پیشنهادی:
تغذیه و کارکرد ورزشی
اصول تغذيه ورزشکاران کوچک
ارزش كربوهيدرات ها در تغذيه ورزشكاران
تغذیه ورزشكاران و تأمین انرژی
تغذیه در ورزش والیبال