به چه حاملگی‌هایی پرخطر می‌گویند؟

یكی از دلایل اینكه چرا این بحث بازار داغی را به خودش اختصاص داده، عوارض حاملگی در سنین بالا است. از طرفی ما با مقوله عوارض حاملگی در سنین پایین نیز رو به رو هستیم؛ سنینی كه به‌عنوان نوجوانی تعریف شده و افراد 10 تا 19 ساله را در برمی‌گیرد. امروزه در كشور ما مشخص شده كه 1.14 درصد دختران شهری (با بیشترین شیوع در قم) و 4.19 درصد دختران روستایی (با بیشترین شیوع در همدان) در سنین 15 تا 19 سالگی ازدواج می‌كنند. این رقم در رابطه با سنین 10 تا 14 سالگی، 1 درصد در مناطق شهری و 6.1 درصد در مناطق روستایی است. این اعداد و ارقام ما را بر آن داشت تا گزارشی پیرامون عوارض بارداری در سنین پایین تهیه كنیم. با ما همراه شوید:

حاملگی‌های پرخطر
سنین باروری زیر 19 سال و بالای 34 سال به عنوان حاملگی‌های پرخطر تلقی می‌شوند. برای حاملگی‌های سنین 15 تا 19 سال اصطلاح «حاملگی نوجوانی» به كار برده می‌شود. طبق آمارهای مركز ملی بهداشت، حاملگی‌های این دوران 13 درصد كل تولدها را تشكیل می‌دهند.

عواقب حاملگی نوجوانی
بر اساس اظهارات فاطمه ناهیدی، دكترای بهداشت باروری، عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی، رخ دادن پدیده بلوغ در سنین نوجوانی همه افراد از جمله زنان را در مسیر تغییرات زیادی قرار می‌دهد. از نظر جسمی، دختر نوجوان در حال رشد بوده و اندام‌های تولید مثلی و تناسلی وی از رشد كافی برخوردار نیستند بنابراین مادر شدن در این سنین فرد را دچار مخاطراتی می‌كند كه از جنبه‌های گوناگون جسمی، روانی، اجتماعی و اقتصادی قابل بحث است:

بعد جسمی
زنان نوجوان معمولا در حال رشد و تكامل هستند. نیاز آنها به انرژی و تغذیه مناسب نسبت به افراد مسن‌تر بیشتر است، بنابراین چنین كمبودهایی با وقوع حاملگی نه تنها به مادر بلكه به جنین نیز آسیب وارد می‌كند.

بعد روحی- روانی
در نوجوانی بلوغ كامل فكری اتفاق نمی‌افتد، در نتیجه این افراد آمادگی لازم را برای تشكیل خانواده ندارند. حال اگر ازدواج كرده و پرورش یك كودك به مسوولیت‌های آنان افزوده شود، مشكل چند برابر خواهد شد. این افراد در نوجوانی هنوز نیاز به حمایت‌های خانواده دارند. تغییرات خلقی كه در نتیجه بلوغ رخ می‌دهد، نظیر حساس شدن و زودرنجی نشان‌دهنده آماده نبودن این زنان برای پرورش بچه است.

بعد اجتماعی
نوجوانی سنی است كه در آن فرد برای برقراری ارتباط مناسب با دوستان، اعضای خانواده و جامعه نیاز به راهنمایی و هدایت دارد. بنابراین فرد نوجوان از بعد اجتماعی نیز برای راهنمایی و پرورش موجودی دیگر، مناسب نخواهد بود.

بعد اقتصادی
به طور معمول دختران نوجوان با مردان كم سن ازدواج می‌كنند كه از لحاظ اقتصادی در وضعیت مناسبی قرار ندارند. حمایت نكردن مالی مرد از زن موجب می‌شود كه در صورت وقوع حاملگی مشكلات معیشتی و تغذیه‌ای برای زن ایجاد شود كه در نهایت برای هر دو، یعنی مادر و جنین مشكلاتی را فراهم می‌كند. بنابر اظهارات فوق‌ تخصص نازایی، از آنجا كه حاملگی دوران نوجوانی از حاملگی‌های پرخطر محسوب می‌شود، این مادران طی بارداری باید مراجعات بیشتری به پزشك داشته باشند. هنگام وضع حمل، زایمان طبیعی در آنها ترجیح داده می‌شود و پس از زایمان، برای حاملگی بعدی حداقل 4 سال فاصله‌گذاری توصیه می‌شود.

دلایل حاملگی نوجوانی
اعتقادات و ارزش‌های فرهنگی از مسائل مهمی هستند كه جان مادران را به مخاطره می‌اندازند. وضعیت زنان در بسیاری از كشورهای در حال توسعه با ازدواج و مادر شدن تثبیت می‌شود. طبق آمارهای صندوق كودكان سازمان ملل متحد(unicef)،‌ در بیش از 50 كشور جهان اجازه ازدواج در سن 16 سالگی و پایین‌تر و در 7 كشور جهان از سن 12 سالگی صادر می‌شود.

دكتر ناهیدی موارد زیر را از دلایل عمده حاملگی در نوجوانی ذكر می‌كند:
1) كمبود اطلاعات و خدمات بهداشتی
2) کمبود یا دسترسی نداشتن به وسایل تنظیم خانواده

مراقبت‌های بهداشتی و باروری
توصیه‌های پیش‌گیری: احتمال مرگ ناشی از عوارض بارداری و زایمان در مادران نوجوان 15 تا 19 ساله، دو برابر مادران 20 تا 34 ساله است و در مادران زیر 15 سال احتمال مرگ پنج برابر زنان بالای 20 سال عنوان می‌شود. این مسأله مرگ كودكان را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد، به طوری كه كودكان مادران نوجوان بیشتر در معرض مرگ و میر هستند. پیش‌گیری از این رخدادها از اهداف مهم سلامت جامعه است. عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی در این‌باره می‌گوید: <احتمال تولد نوزادان كم‌وزن در مادران نوجوان بیشتر است.

این كم‌وزنی نوزاد را در معرض عوارض مختلفی قرار می‌دهد، از جمله: عفونت، سوء‌تغذیه، معلولیت‌های طولانی مانند اختلال بینایی و شنوایی، مشكلات یادگیری و عقب‌ماندگی‌های ذهنی. طیف عوارضی كه در كمین مادر نوجوان و نوزادش است موجب می‌شود توصیه‌های پیش‌گیری در صدر مراقبت‌های این زنان قرار گیرد. طبق تحقیقات، در موارد زیادی این زنان خود از مادران نوجوان متولد شده‌اند. به طور كلی دكتر ناهیدی برای پیش‌گیری از عوارض بارداری در این سنین، به موارد زیر اشاره می‌كند:

1) صرف‌نظر از مسائل اقتصادی خانواده، توجه بیشتر به امر تغذیه مادر نوجوان (در این دوران روزانه دریافت 400 كیلو كالری انرژی اضافی توصیه می‌شود.)

2) حمایت این مادران از سوی همسر، خانواده و اجتماع

3) ایجاد امكانات تسهیلاتی جهت این افراد برای دسترسی بیشتر به مراقبت‌های بارداری، زایمان بی‌خطر و....

4) جلوگیری از سوء استفاده‌های عاطفی

5) استقلال و احترام زنان در خانواده مانند برخورداری از قدرت تصمیم‌گیری

6) دسترسی به درآمد و سرمایه خانواده ( زنان تنها ناظر خرج مرد نباشند)

7) كاهش حجم كار

8) افزایش سواد و تحصیلات

9) انجام مشاوره (از آنجا كه اصولا حاملگی‌های این دوران بدون برنامه‌ریزی است، مشاوره قبل از بارداری به بهبود شرایط این مادران كمك زیادی می‌كند.)

كنترل باروری
بر اساس اظهارات عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی، سازمان بهداشت جهانی ازدواج در سنین نوجوانی را به دلیل وجود غرایز جنسی و مشكلات حاصل از آن تایید می‌كند اما ازدواج در حكم حاملگی نیست. توصیه‌ می‌شود در صورت ازدواج در سنین پایین، با استفاده از وسایل مناسب تنظیم خانواده حاملگی حداقل تا سنین 20 تا 22 سالگی به تعویق انداخته شود.

عوارض حاملگی در سنین پایین
70 درصد از 3.1 میلیارد نفری كه در فقر واقعی زندگی می‌كنند را زنان تشكیل می‌دهند. با توجه به این آمار وحشتناك، مشكلاتی كه بارداری در سنین پایین به زنان تحمیل می‌كند، در خور توجه است. بنابر اظهارات دكتر بهناز عطار شاكری، فوق تخصص نازایی، حاملگی در زنان نوجوان عوارض مختلفی برای مادر و جنین به همراه دارد؛ این عوارض كه در نتیجه تكامل نیافتن دختر بروز می‌كند: آن قبل از زایمان، حین زایمان و پس از زایمان مشاهده می‌شود.

عوارض قبل از زایمان

    زایمان زودرس   
    فشارخون بالای مادر
    كم‌خونی    
    مرگ مادر  
    مرگ جنین   
    رشد ناكافی جنین داخل رحم

عوارض حین زایمان
    
    پیشرفت نكردن زایمان به دلیل تكامل ناكافی لگن
    پارگی‌های نسج كانال زایمانی
    خون‌ریزی‌های حین و پس از زایمان ناشی از كم‌خونی مادر، پارگی‌های نسج‌های كانال زایمانی و در نهایت جمع نشدن رحم

عوارض پس از زایمان
 
     عفونت (ناشی از مراقبت‌های ناكافی و كم‌خونی)
     خون‌ریزی
     رسیدگی ناكافی به خود و فرزند