چرا کوتاهید؟

كوتاهی قد علت شایعی برای مراجعه كودكان و نوجوانان به متخصصان غدد است ولی آیا هر فردی كه با شكایت كوتاهی قد مراجعه می‌كند، واقعا قد كوتاه است؟ آیا برای همه این افراد می‌توان كاری كرد؟ آیا تبلیغات وسیعی كه در رسانه‌های عمومی برای افزایش قد با روش‌های عجیب و غریب می‌شود، درست است؟

برای پاسخ علمی به این سوالات  باید مقدماتی را بدانیم كه اولین آنها مراحل رشد انسان است. اولین مرحله رشد انسان دوران شیرخوارگی است كه دو سال اول زندگی را شامل می‌شود، در بدو تولد قد متوسط نوزاد 50 سانتی متر است. در دو سال اول زندگی 30 تا 35 سانتی متر افزایش قد دیده می‌شود كه این میزان در سال اول بیشتر یعنی حدود 25 سانتی متر است. این رشد سریع، ادامه رشد جنینی است و سرعت آن با افزایش سن كاهش می‌یابد. دومین مرحله رشد دوران كودكی از دو سالگی تا شروع بلوغ را در بر می‌گیرد. در این دوران كودك هر سال پنج تا هفت سانتی متر قد می‌كشد كه این رشد در نزدیكی رسیدن به سن بلوغ كاهش می‌یابد. سومین مرحله رشد دوران بلوغ است كه طی این دوران یك جهش رشدی وجود دارد. در این مرحله پسران به طور متوسط 25 تا 30 و دختران 20 تا 25 سانتی متر قد می‌كشند. طی دوران بلوغ سرعت رشد قدی 8 تا 14 سانتی متر درسال است. حداكثر جهش رشد در دختران پیش از شروع عادت ماهیانه است و پس از آن  دختران به طور متوسط 7 سانتی متر قد می‌كشند. در پسران نیز حداكثر جهش رشد در مراحل انتهایی‌تر بلوغ دید ه می‌شود. با پیشرفت بلوغ به علت تولید و ترشح هورمون‌های جنسی، تدریجا صفحات رشد استخوان بسته می‌شود و امكان افزایش قد پس از آن وجود نخواهد داشت. بنابراین این باور كه تا 25 سالگی قد می‌كشیم به طور كامل غلط است.

علل كوتاهی قد

دو علت شایع برای كوتاهی قد وجود دارد. علت اول كوتاهی قد ژنتیك است. در این حالت كودك قد كوتاه است زیرا پدر و مادر كوتاه قد بوده‌اند. در این كودكان رشد طبیعی است و سن استخوانی كودك نسبت به سن تقویمی عقب نیست. سن استخوانی در واقع نشان دهنده سن بیولوژیك واقعی كودك است. به عنوان مثال اگر كودكی 10 ساله، سن استخوانی هفت تا هشت ساله داشته باشد نشان دهنده یك اختلال یا بیماری در كودك است. كم كاری تیروئید، كمبود هورمون رشد، سوءتغذیه و بیماری‌های دستگاه گوارش می‌تواند عامل عقب افتادن سن استخوانی نسبت به سن تقویمی كودك باشد. دومین علت شایع كوتاهی قد، تاخیر سرشتی در رشد است. در این كودكان از سن دو سالگی كوتاهی قد دیده می‌شود و این در حالی است كه پدر و مادر كوتاه قد نیستند. سرعت رشد كودك در سال تقریبا طبیعی است ولی سن استخوانی عقب است. در واقع قد كودك برای همان سن استخوانی مناسب است،‌ ولی نسبت به سن تقویمی، كوتاه است. بلوغ در این كودكان با تاخیر همراه است. علاوه بر این دو علت شایع،‌ علل دیگر مانند بیماری عمومی،‌ مانند سوءتغذیه، كمبود ویتامین‌های D و كلسیم كه موجب نرمی استخوان می‌شوند، بیماری سلیاك كه به حساسیت به پروتئین گندم منجر می‌شود،‌ بیماری‌های مزمن مانند كم‌خونی،‌ بیماری‌های التهابی و... نیز می‌توانند موجب كوتاهی قد شوند.

درمان كوتاهی قد

پس از تشخیص علت كوتاهی قد باید درمان مناسب صورت گیرد. برای مثال اگر كم كاری تیرویید وجود دارد، باید درمان شود. تشخیص كمبود هورمون رشد تا زمانی كه كم كاری تیرویید به طور كامل اصلاح نشود، امكان پذیر نیست. چون در حضور كم كاری تیرویید، ترشح هورمون رشد از غده هیپوفیز، كاهش می‌یابد. یا اگر سوءتغذیه وجود دارد باید اصلاح شود. به این مفهوم كه هورمون رشد به طور كافی ترشح می‌شود ولی نمی‌تواند اثر كند. یا اگر بیماری سلیاك وجود دارد، حذف مواد غذایی حاوی این پروتئین از رژیم غذایی ضروری است. در غیر این صورت درمان‌های دیگر موثر نخواهد بود.

امروز هورمون رشد انسانی با استفاده از مهندسی ژنیتك ساخته می‌شود كه قیمت بسیار گرانی دارد. مدت درمان با هورمون رشد كه به صورت تزریقی انجام می‌شود بهتر است هر شب صورت گیرد. مدت درمان اغلب طولانی است و تا زمانی كه رشد متوقف شود، درمان ادامه می‌یابد. در برخی موارد ممكن است درمان پس از یك تا دو سال قطع شود و ترشح هورمون رشد با پیشرفت بلوغ طبیعی شود.

درمان با هورمون رشد پس از تشخیص قطعی كمبود هورمون رشد تنها در صورتی موثر است كه صفحات رشد استخوانی باز باشند. یعنی از پیش از بلوغ یا اوایل بلوغ، در زمانی كه رشد صفحات رشد در حال بسته شدن هستند، درمان با هومون رشد به هیچ وجه موثر نیست. برای بررسی تناسب قد كودك باید ارزیابی قد كودك به طور مرتب انجام شود. برای این ارزیابی باید به پرسش‌های زیر پاسخ داده شود:

آیا كودك شما كوتاه قد است؟

سرعت رشد كودك به چه میزان است؟

آیا عدم تناسب میان رشد اند‌ام‌ها و تنه وجود دارد؟

آیا قد و وزن كودك متناسب است؟

آیا كودك شما اختلال رشد در جنینی داشته است و وزن او در موقع تولد كم بوده است؟

درمان با هومون رشد اغلب بدون عارضه است و به ندرت ممكن است موجب افزایش فشار داخلی مغزی خوش خیم، التهاب لوزالمعده و تنگی كانال عصب در مچ دست شود. استفاده از هورمون رشد تا زمانی كه صفحات رشد بسته نشده است می‌تواند در درمان كوتاهی قد مؤثر باشد. در برخی از كودكان ممكن است برای به تاخیر انداختن بلوغ برای باز ماندن صفحات رشد از داروهای متوقف كننده بلوغ همزمان با هورمون رشد استفاده شود. رژیم غذایی مناسب به خصوص مصرف كافی پروتئین، مواد لبنی و میوه و ورزش مسمتر در رشد قدی تاثیر موثری دارند، به خصوص دركودكانی كه تحت درمان با هورمون رشد هستند.