اقتصاد بین‌الملل با روابط اقتصادی میان كشورها سروكار دارد وابستگی متقابل حاصل از این روابط از جهت رفاه اقتصادی اكثر كشورها اهمیت زیاد دارد.


اقتصاد بین‌الملل با روابط اقتصادی میان كشورها سروكار دارد وابستگی متقابل حاصل از این روابط از جهت رفاه اقتصادی اكثر كشورها اهمیت زیاد دارد. روابط اقتصادی میان كشورها با روابط اقتصادی میان بخشهای مختلف یك كشور تفاوت دارد و این امر سبب می‌شود تا... 

 


 مسائل متفاوتی بروز كند كه نیاز به ابزارهای تحلیلی نسبتاً متفاوتی دارد. بدین ترتیب اقتصاد بین‌الملل به عنوان رشته‌ای متمایز و جدا از اقتصاد كاربردی درآمده است. اقتصاد بین‌الملل با مباحث چندی سروكار دارد كه نظریه محض تجارت و نظریه سیاست بازرگانی از آن جمله است. نظریه محض تجارت به اساس تجارت و منافع حاصل از آن می‌پردازد و نظریه سیاست بازرگانی به دلایل مربوط به موانع جریان آزاد تجارت و نتایج حاصل از آن می‌پردازد.

نظریه مركانتیلیسم (سوداگری) :
نظریه سوداگری (Mercantalism) از جمله نظریات تجاری است كه پایه تفكرات اقتصادی بین سالهای 1500 تا 1700 میلادی را تشكیل می‌دهد. سوداگران (مركانتالیست‌ها) كه از قرن شانزدهم تا اواسط قرن هیجدهم در ممالكی نظیر بریتانیا، اسپانیا، فرانسه و هلند نظریاتشان رواج داشت معتقد بودند كه مهمترین راه برای آنكه كشوری ثروتمند و قدرتمند شود آن است كه صادراتش بیش از وارداتش باشد و در نتیجه مابه‌التفاوت با دریافت یك فلز قیمتی مانند طلا تسویه گردد در این رابطه قدرتمند‌تر شدن هر كشور را بر مبنای داشتن طلای بیشتر می‌دانستند از آنجائی كه مقدار طلای موجود در هر لحظه از زمان ثابت بود لذا یك كشور خاص می‌توانست به زیان سایر ممالك از تجارت بهره‌مند گردد. از اینرو سوداگران از این عقیده حمایت می‌كردند كه دولت باید صادرات را تشویق و واردات را محدود كند.

نظریه مزیت مطلق آدام اسمیت :
 آدام اسمیت(Adam Smith) در سال 1776 در كتاب ثروت ملل فروض مكتب سوداگران را كه ثروت یك كشور به میزان دارائی آن كشور (طلا و نقره) بستگی دارد و كشورها فقط به ضرر سایر كشورها می‌توانند از تجارت سود ببرند را زیر سئوال برد. او عقیده داشت كه تجارت آزاد بین كشورها باعث تقسیم كار شده و عوامل تولید كشورها بر تولید كالایی متمركز خواهد شد كه آن كالا در مقایسه با كالای سایر كشورها ارزانتر تولید شود در این صورت است كه هر دو كشور از تجارت سود می‌برند. او استدلال نمود كه از طریق تجارت آزاد هر كشور می‌تواند در تولید كالایی تخصص پیدا كند كه در آنها دارای مزیت مطلق است (یعنی آن كالا را با كارآیی بیشتر نسبت به كشورهای دیگر تولید كند) و كالایی را وارد كند كه در آنها مزیت مطلق ندارد (یعنی دارای كارآیی لازم برای تولید آن نیست) بدین ترتیب با تخصص بهینة عوامل تولید در سطح جهان، تولید جهان افزایش می‌یابد و رفاه همة كشورها افزایش می‌یابد.
 
از اینرو دیگر یك كشور به ضرر سایرین منتفع نگردیده و همه كشورها منتفع خواهند شد. براساس نظر آدام اسمیت تجارت بین دو كشور تنها براساس اصل مزیت مطلق انجام می‌شود. وقتی یك كشور كالائی را با كارائی بیشتر نسبت به كشور دیگر تولید می‌كند (یا مزیت مطلق دارد) و كالای دوم را نسبت به كشور دیگر با كارائی كمتر تولید می‌كند (عدم مزیت مطلق دارد) در این صورت هر دو كشور با تخصص در تولید كالائی كه در آن مزیت مطلق دارند و مبادلة آن با یكدیگر منتفع می‌شوند. واضح است كه نظریه مزیت مطلق فقط بخش كوچكی از اقتصاد را در بر می‌گیرد كه مزیت مطلق در آن وجود دارد.
 
نظریه مزیت نسبی ریكاردو :
ریكاردو حدود 40 سال بعد نظریة مزیت نسبی را ارائه نمود كه بخش مهم تجارت جهانی را شامل می‌شود. سئوالی كه آدام اسمیت نتوانست به آن جواب بدهد این بود كه آیا تجارت بین كشورهایی كه در تولید تمامی كالاها دارای مزیت مطلق هستند بر قرار می‌باشد یا خیر؟ در سال 1817 دیوید ریكاردو در جواب به این پرسش قانون مزیت نسبی را مطرح كرد. این نظریه بر پایه مفروضات زیر است:
 
۱. دو كشور دو كالا
2. نظریه ارزش كار
3. نیروی كار در یك كشور كاملاً متحرك و در سطح بین‌المللی غیر متحرك
4. رقابت كامل در بازار عوامل تولید و محصولات
5.توزیع درآمد در یك كشور تحت تاثیر تجارت نیست
6. تغییرات فنی صورت نمی‌گیرد
7. هزینه تولید ثابت است
8. هزینه حمل و نقل صفر است
9. تجارت پایاپای وجود دارد.
 
بر طبق نظریه ریكاردو اگر كشوری در تولید هر كالا دارای مزیت مطلق باشد هنوز هم تجارت برای هر دو كشور سودآور خواهد بود زیرا كه هر كشور در تولید كالایی تخصص می‌یابد كه هزینة نسبی تولید آن در داخل كشور پایین تر باشد وكالایی را وارد می‌نماید كه هزینه نسبی تولید آن در داخل نسبت به كالای دیگر بالاتر باشد.
 
ریكاردو اظهار داشت حتی اگر كشوری در تولید هر دو كالا دارای مزیت مطلق در مقایسه با كشور دیگر نباشد باز داد و ستدی كه حاوی منافع متقابل است می‌تواند بین هر دو طرف صورت بگیرد و كشوری كه دارای كارآیی كمتری است باید در صدور و تولید كالایی تخصص پیدا كند كه در آن مزیت مطلق كمتری ندارد. این همان كالایی است كه آن كشور در تولید آن دارای مزیت نسبی است. از سوی دیگر باید كالایی را كه مزیت مطلق بیشتری ندارد را وارد كند. این قانون كه به قانون مزیت نسبی معروف است هنوز كماكان یكی از مشهورترین قوانین اقتصادی در تجارت بین‌الملل است.
 
با مروری گذرا بر فروض نظریة مزیت نسبی ریكاردو می‌توان مشاهده نمود كه چرا این فروض مورد نقد قرار گرفته است. زمانی كه دیوید ریكاردو نظریة خود را مطرح نمود در اوایل قرن نوزدهم بود و در انگلستان نیروی كار مهمترین عامل تولید قلمداد می‌گردید كه در اكثر كالاها نقش اساسی را برعهده داشت. در آن دوران اكثر كارگران مهارتهای تخصصی كمی داشتند بنابراین فرض نیروی كار همگن فرض درستی بود. اما با گذشت زمان این فروض به مرور نقض گردید.
 
سرمایه در كنار نیروی كار از اهمیت قابل توجهی برخوردار گردید و نیروهای كار نیز برحسب مهارتها متمایز شدند. تكنولوژی با سرعت زیاد تغییر یافت، بطوری كه واحدهای تولیدی با نوع تكنولوژی متفاوت از هم متمایز گردیدند. بازدهی‌های فزاینده نسبت به مقیاس مشخصه برخی از صنایع شد و سرمایه و نیروی كار هر دو از تحرك جهانی برخوردار شدند. یكی از فروض این نظریه، ارزش كار است كه بیان می‌دارد ارزش یا قیمت یك كالا از طریق مقدار كاری كه در تولید آن كالا صرف شده است تعیین می‌گردد كه امروزه این بخش از این نظریه مورد توجه اقتصاددانان نیست.
 
نظریه هزینه فرصت :‌
هابرلر (Haberlar) با ارایه نظریه هزینه فرصت در سال 1936 نظریه ارزش كار ریكاردو را از بن بست خارج نمود. طبق نظریه هزینه فرصت‌هابرلر، هزینه تولید یك كالا عبارت است از مقدار كالای دیگری كه باید از تولید آن صرفنظر كرد تا منابع كافی برای تولید یك واحد اضافی از كالای اول فراهم شود. بر این اساس كشوری كه دارای هزینه فرصت كمتری در تولید یك كالا است در تولید آن كالا مزیت نسبی دارد در اینجا این فرض كه نیروی كار تنها عامل تولید است یا همگنی نیروی كار وجود ندارد و هزینه یا بهای یك كالا برابر با نیروی كاری نیست كه در تولید آن به كار رفته است. كشوری كه در آن هزینه فرصت از دست رفته یك كالا پائین‌تر باشد دارای مزیت نسبی در تولید آن نسبت به كالاهای دیگر است. بدین ترتیب نظریه هزینه فرصتهای از دست رفته بصورتی قابل قبول قانون مزیت نسبی را بیان می‌كند زیرا می‌پذیرد كه یك سری از عوامل تولید غیر همگن معمولاً به نسبتهای مختلف با هم تركیب می‌شوند تا محصولات متنوعی تولید كنند. همچنین امكان افزایش هزینه فرصتهای از دست رفته را در تولید بیشتر هر كالا قبول دارد. باین ترتیب قانون مزیت نسبی را می‌توان بر حسب هزینه فرصتهای از دست رفته مختلف یا بر حسب اختلاف قیمت نسبی كالاها در كشورهای مختلف بیان كرد كه اساس تجارت بین كشورها می‌باشد.‌
 
هابرلر از جمله نخستین افرادی است كه بین تجارت خارجی و توسعه اقتصادی پیوند بر قرار می‌كند. منابع پویای تجارت بین‌الملل از نظر وی به شرح زیر است:
 
1- منابع بین‌الملل ابزار مادی لازم را برای توسعه اقتصادی فراهم می‌آورد.
2- تجارت آزاد مهمترین سیاست ضد انحصاری است.
3- تجارت بین‌الملل وسیله انتشار اطلاعات و تكنولوژی است.تجارت ماشین تحرك و جابجایی بین‌المللی سرمایه از كشورهای توسعه یافته به كشورهای عقب مانده است.
 
 
نظریه مزیت نسبی هكشر و اوهلین :
نظریه هزینه نسبی ریكاردو تا حدودی علت تحقق تجارت را توضیح می‌دهد اما بیانی از اینكه چرا نسبتهای هزینه نسبی برای كشورهای مختلف متفاوت است ندارد. این سئوال را هكشر و اوهلین جواب دادند و نظریه خود را بر اساس مفروضات زیر بنا كردند:
 
1- دو كشور و دو كالا و دو عامل تولید وجود دارد.
2- هر دو كشور از تكنولوژی یكسانی برخوردارند.
3- بازده ثابت نسبت به مقیاس وجود دارد .
4- وجود سلیقه‌های یكسان در هر دو كشور.
5- وجود بازار رقابت كامل در بازار عوامل تولید و بازار كالاها.
6- هزینه حمل و نقل وجود ندارد.
7- تحرك كامل عوامل تولید در داخل و عدم تحرك در سطح بین المللی.
8- قیمت كالا‌ها برابر با هزینه نهایی آنهاست.
 
نظریه هكشر و اوهلین بر پایه مفروضات نظریه ریكاردو است ولی دارای یك فرض متعارف است. فرض اساسی در الگوی ریكاردو این بود كه توابع تولید دو كشور برای كالاهای مشابه یكسان است ولی هكشر و اوهلین توابع تولید را در تمام كشور‌ها مشابه می‌داند. این نظریه بر تفاوت بین كشورها در برخورداری از عوامل تولید و تفاوت بین كالاها در میزان استفاده از این عوامل تولید تأكید دارد و با توجه به فروض بالا بیان می‌نماید كه هر كشوری كالایی را صادر می‌كند كه در تولید آن نیاز به عوامل نسبتاً ارزان و فراوان دارد و متقابلاً كالایی را وارد می‌كند كه در تولید آن نیاز به استفاده از عامل نسبتاً كمیاب و گران است لذا فراوانی نسبی عوامل بصورت قیمتهای عوامل داخلی نشان داده می‌شود و در تعیین مزیت نسبی یك كشور در تولید یك كالا وفور نسبی عوامل تولید نقش دارند .
 
این نظریه در تعیین قیمت عوامل، بخش عرضه را بر تقاضا ترجیح می‌دهد، در صورتیكه اگر بخش تقاضا در تعیین قیمت عوامل در نظر گرفته شود این امكان وجود دارد كه كشوری دارای نیروی كار بیشتر به صادرات كالاهای سرمایه‌بر بپردازد. این نظریه همچنین مطرح می‌كند كه تجارت باعث حذف یا كاهش اختلاف در قیمت عوامل تولید میان كشورها می‌شود، البته این نظریه تا زمانی كه ما با برگشت‌پذیری بازدهی عوامل تولید روبرو هستیم صادق می‌باشد و همچنین می‌توان نشان داد كه تجارت ممكن است بر هزینه‌های كاهنده نیز استوار باشد.
عوامل تولیدی كه در بالا به آنها اشاره شد عبارتند از نیروی كار سرمایه و زمین. هر گروه به بسیاری گروههای فرعی نیز تقسیم می‌گردد مثل نیروی كار ساده، نیمه ماهر و ماهر و كارفرمایان همینطور سرمایه نقدی و غیرنقدی زمین هم از انواع مختلف زمینهای كشاورزی، صنعتی و معدنی و غیره كه باز هم آنها را می‌توان به اجزاء كوچكتر نیز تقسیم كرد.

 
نظریه هكشر
- اوهلین خود بر فروض خاصی استوار است كه از آنجمله كشورها دارای سلیقه یكسانند، تكنولوژی مشابهی بكار می‌برند و بازده به مقیاس تولید ثابتی دارند ولی از نظر استعداد عوامل تولید به میزان زیادی با یكدیگر تفاوت دارند. در صورتی كه سلیقه‌ها یا شرایط تقاضا مشابه باشند اختلاف در استعداد عوامل تولید منجر به تفاوت در قیمت نسبی عوامل تولید میان كشورهای می‌شود كه به نوبه خود منجر به تفاوت در قیمت نسبی كالا‌ها و تفاوت در تجارت می‌گردد. لذا در نظریه هكشر- اوهلین تفاوت بین‌المللی در شرایط عرضه به تنهایی الگوی تجارت را تعیین می‌كند و طبق این نظریه هر كشور به صدور كالایی دست خواهد زد كه عوامل تولید نسبتاً ارزان و فراوانی برای تولید آن در اختیار داشته باشد و كالایی را وارد می‌كند كه در تولید آن مجبور است عوامل تولید نسبتاً گران و كمیاب را بكار ببرد.
 
این نظریه به عنوان یك نتیجه‌گیری مهم اضافه می‌‌كند تحت شرایط شدیداً محدود كننده، تجارت موجب خواهد شد كه اختلاف مطلق در قیمت عوامل تولید همة كشورها كه قبل از تجارت مشاهده می‌شود از بین برود. با این حال تحت محدودیتهای كمتر و شرایط عادیتر، تجارت تفاوت قیمت مطلق عوامل تولید را كه قبل از مبادله بوده كاهش می‌دهد ولی بطور كلی از بین نمی‌برد. به هر صورت نظریه هكشر- اوهلین در مورد اینكه چگونه تجارت روی قیمت عوامل تولید و توزیع درآمد هر كشور اثر می‌گذارد مطالب سودمندی ارائه می‌دهد كه اقتصاددانان كلاسیك راجع به آن صحبت نكرده بودند.
 
نظریه مزیت نسبی لیندر :
لیندردر سال 1961 نظریه فراوانی عوامل تولید را ارائه نمود. بر اساس این نظریه فراوانی عوامل تولید فقط در مورد كالاهای اولیه مصداق دارد و در مورد كالاهای صنعتی كاربردی ندارد. وی معتقد بود كه یك كشور در ابتدا كالاهای خود را برای بازارهای وسیع داخلی تولید می‌كند، و این تولیدات شامل كالاهایی است كه از طرف اكثر مردم تقاضا می‌شود و بعد از آن است كه آن كشور تجربه لازم را برای صادرات آن كالاها به سایر كشورها حتی با وجود درآمد سرانه یكسان و نسبت یكسان سرمایه و نیروی كار بدست می‌آورد و شروع به تجارت با آن كشور‌ها می‌كند. این نظریه بر خلاف نظریه هكشر و اوهلین است زیرا كه آنها معتقد بودند كه دو كشور با مشخصات فوق دارای هزینه‌های نسبی یكسانی هستند لذا حجم تجارت بر خلاف نظریه لیندر پایین است. نظریه لیندر فقط در كشور سوئد مورد تأیید واقع شد و از نظر كاربردی ضعیف است
 
 
آزمون تجربی لئونتیف :
پیشنهاد اصلی در تئوری هكشر و اوهلین این بود كه كشوری كالایی را صادر كند كه عامل تولید نسبتاً فراوانش را در تولید آن كالا بكار برد و محصولی را وارد كند كه عامل تولید نسبتاً كمیابش را در تولید آن محصول بكار گیرد. لئونتیف به كمك جدول داده - ستانده این نظریه را در كشور آمریكا به آزمون گذاشت و به این نتیجه رسید كه كشور آمریكا كه می‌بایست صادر كننده كالاهای سرمایه‌بر باشد صادر كننده كالاهای كاربر است. این نتیجه معمای لئونتیف شهرت یافت. لئونتیف علت این نتیجه گیری را سطح بالای آموزش نیروی كار و كارفرمایی برتر آمریكائیان می‌دانست. او اقتصاد آمریكا را نه با وفور سرمایه بلكه باوفور كار پركیفیت (سرمایة انسانی) تعریف و مشخص نمود. البته بعدها اقتصاددانان گوناگونی از جمله پیتر كنن در صدد رفع این معما بر آمدند. علت این تناقض را بیشتر در مورد سرمایة انسانی یا نیروی كار متخصص در آمریكا می‌دانند.
 
گردآوری:گروه سبک زندگی سیمرغ
www.seemorgh.com/lifestyle
منبع:sepehrmag.net

 
مطالب پیشنهادی:
چگونه در کار خود بهترین باشیم؟
رموز موفقیت ایمیل‌های بازاریابی
چون و چرای خرید كردن زیریك سقف
راهكارهای انجام یك فروش به یادماندنی
چطور پولدار می‌شوید؟