استعداد وجود این سلول‌هاست كه در سنین پرتحرك و بلوغ باید مورد توجه قرار گیرد و اگر روزی میزان تحرك فرد كم شود مثلا پس از ازدواج و دوران میانسالی، این استعداد باعث چاقی می‌شود. به عنوان مثال كودك در دوران دبستان تحرك زیادی دارد و چربیهای موجود را می‌سوزاند اما به محض این‌كه بزرگ‌تر و كم‌تحرك‌تر می‌شود، چاقی كم‌كم بروز پیدا می‌كند. این حالات در دوران آمادگی كنكور كه تحرك فرد كم می‌شود، بسیار بیشتر به چشم می‌خورد.
در موارد چاقی موضعی، امكان تجزیه و هضم چربی وجود ندارد و چربی قادر به تجزیه و شكستن نخواهد بود، یعنی آنزیمی داخل این سلول وجود دارد كه آن را در شكستن چربی ناتوان كرده است كه این مساله به طور ژنتیكی بیشتر رخ می‌دهد.
امروز می‌كوشند با اصلاح ژن، توان تجزیه چربی بدن انسان زیاد شود تا به نوعی از چرخه تكثیر و انباشت چربی جلوگیری كنند.
البته باید دانست كه تا این مرحله یعنی پیش از انباشت چربی در نقاط مختلف بدن و ایجاد چاقی موضعی با تغذیه، ورزش و تحرك می‌توان از گسترش چاقی جلوگیری كرد اما باید بدانیم كه اگر با توده‌ای عظیم و نسبتا قابل رویت از چربی بدن مواجه هستیم این امكان در كاهش آن با رژیم و ورزش‌های معمولی بسیار كم است و اگر هم تلاش كنیم تا حد كمی به كاهش حجم چاقی موضعی می‌توان كمك كرد.
در اینجا باید گفت با وجود فعالیت‌های زیادی كه انجام می‌دهیم، باز هم نمی‌توانیم آن‌طور كه باید به لاغری موضعی دست یابیم. چاقی عمومی بدن تنها با رژیم‌های غذایی و ورزش‌های كالری‌سوز قابل برطرف شدن است اما اگر رژیم‌های غذایی موثر نباشد، اعمال جراحی با هدف كاهش حجم معده از جمله گذاشتن حلقه بین مری و معده یا تغییر مسیر غذا از مری به روده انجام می‌شود. با تكنیك‌های لاپاراسكوپی نیازی به جراحی‌های وسیع و باز نیست، البته بروز عوارض كلیوی و پیدایش عارضه كبد چرب از پیامدهای این روش اخیر است.
در چاقی‌های موضعی چربی بیشتر در نواحی برجسته خارجی لگن تجمع می‌كند. نقاطی مثل شكم، بازوها، قسمت‌های داخلی ران و بالاتر از زانو، نواحی مختلف باسن، كناره‌های شكم، ناحیه غبغب، ناحیه پشت دنده‌ها و قفسه سینه برحسب نوع محل با تجمع چربی همراه است.
افرادی كه به چاقی موضعی مبتلا می‌شوند از دوران جوانی سنگ بنای آن را گذاشته‌اند. بیشتر این افراد دختر خانم‌ها هستند كه باید از همان سنین بلوغ نسبت به چگونگی تغذیه، میزان، نوع و نحوه غذا خوردن و حتی فواصل زمانی آن توجه كنند.
نحوه قرار گرفتن چربی در فضای بافت‌های مختلف بدن در زنان و مردان متفاوت است، از این رو چاقی در زنان با حالت مجعد روی پوست همراه است و فرو رفتگی و برجستگی‌های نواحی چاق نسبت به آقایان، در زنان بیشتر مشهود است. سلول چربی در زنان از كروی بودن منظمی برخوردار نیست و حتی به شكل سوسیس در نواحی سطحی پوست قرار دارد و این مساله درمان‌های لیپوساكشن را در زنان نسبت به مردان دشوارتر می‌كند.
چاقی موضعی و سلولیت در آقایان كمتر بوده و چربی در داخل محفظه‌های لوزی‌شكل و مثلثی از یك نظم بهتری نسبت به خانم‌ها برخوردار است. به این دلیل است كه در آقایان چاقی‌های موضعی كمتر دیده می‌شود. البته به این مساله نیز باید جنس پوست و بافت آن را افزود.
Fixfat یا Reserve fat همان چربیهای ذخیره‌ای و انباشته است كه فاقد آنزیم تجزیه كننده چربی یا در اصطلاح لیپولیزاست و باید این گونه چربی‌ها استخراج شوند به همین دلیل است كه تلاش زیاد برای سوزاندن آن در یك زمان و یك مكان از رژیم درمانی و ورزش متوقف شده و بی‌اثر می‌شود.
از نظر متخصصان، تجزیه چربی‌ها با روش‌هایی چون اولتراسونیك و با استفاده از امواج مافوق صوت یا استفاده از لرزاننده‌های بافت چربی یا لیزرهای مخصوص برای این گونه چربی‌ها توصیه می‌شود. لیپوساكشن و استخراج چربی از بدن بیشتر به صورت عمقی انجام می‌شود تا چربی‌ها و چاقی دوباره عود نكنند.
اما در خصوص داروهای چربی‌سوز باید گفت آنقدر كه تبلیغ می‌شود، موثر نیست و حتی با عوارض جبران‌ناپذیری همراه است، اما در خصوص بهره‌گیری از برخی لرزاننده‌های موضعی این احتمال وجود دارد كه با شكستن دیواره سلول چربی این توده چربی به صورت سیال و مایع درآمده و از حالت برجستگی به حالت شل شده درآید، اگرچه احتمال عود مجدد و پر شدن دوباره سلول چربی وجود دارد اما باید با استفاده از رژیم‌های مناسب و ورزش قبل از این كه دوباره به حالت اول برگردد، سوزانده شده و از بین بروند.
نباید فراموش كرد كه بهترین زمان برای مقابله با چاقی درمان موضعی آن از 16 تا 25 سالگی است و در این زمان با زدن كانال‌های متعدد در توده چربی می‌توان حجم آن را كاهش داد و قوام و سفتی آن را به طور یكسان حفظ كرد.
از نظر جراحان، توده چربی‌ای كه با رژیم‌های سنگین و طولانی و حتی ورزش‌های سخت و موثر از بین نرفته و حجم آن از حد كنونی‌اش بیشتر كاهش نمی‌یابد، باید جراحی شود. رژیم و ورزش تنها روی بافت چربی سطحی موثر است و در موارد چربیهای عمقی كه بدون آنزیم تجزیه‌كننده هستند، رژیم غذایی و ورزش تقریبا بی‌اثر است. اگر ضخامت چربی متابولیك، سطحی و قابل تجزیه باشد - بویژه در آقایان مشاهده می‌شود- با رژیم و ورزش تا حدی قابل درمان است.
تشخیص این نوع چربی به ناحیه و ضخامت آن و همچنین پاسخ به درمان‌های رژیم و ورزش بستگی دارد.
اگر بیماری با قد و وزن متعادل یا حداقل و حداكثر 5 پوند اضافه یا كاهش وزن، (معادل 5/2 كیلوگرم) به پزشك مراجعه كند، با مشاهده چربی موضعی و چاقی نواحی موضعی این امكان وجود ندارد كه بتوان به طور كامل ناحیه چاق را لاغر كرد و دیگر رژیم و ورزش برای او بی‌تاثیر است. او باید به روش‌های دیگری روی آورد. چربیهای زیر شكم و چربیهای افتاده با حجم زیاد، امكان كوچك شدن را ندارند؛ اما چربیهای نواحی بالایی شكم قابل تحلیل و تجزیه‌اند.
اگر وزن بیمار حدود 15 كیلوگرم بیش از قد وی باشد، ابتدا به او حتما رژیم غذایی و ورزش توصیه می‌شود، سپس در صورت باقی ماندن چربیهای موضعی، ساكشن پیشنهاد می‌شود. ضخامت چربی را پزشكان با دست خود از طریق چنگ زدن به توده چربی محاسبه می‌كنند و تجربه در این مساله مهم است. این در حالی است كه مطمئنا اگر انسان با احتساب كالری و انرژی هر غذا، آن را مصرف كند، می‌تواند از انباشت چربی مازاد جلوگیری كند.
اگر كالری بدن از مقدار لازم كمتر باشد، بدن موظف است از خود چربیهای مازاد و انباشته شده شكسته كمك بگیرد (بسوزاند) اما اگر بیش از نیاز روزانه غذا و كالری وارد بدن شود، نه‌تنها از چربیهای مازاد بدن كاسته نمی‌شود؛ بلكه ممكن است به دلیل كم‌تحركی به چربیهای قبلی هم اضافه شود و این مساله با میزان تحرك و سوخت و ساز بدن ارتباط مستقیمی دارد.
زندگی ثابت و ماشینی امروز، ورزش نكردن و استفاده از غذاهای پركالری موجب افزایش قند و چربی‌ها می‌شوند
بدن انسان حدود 2500 كالری انرژی نیاز دارد كه باید به طور روزانه برای بدن افراد بالغ تامین شود. متاسفانه همه می‌خواهند شام، میوه، آجیل، بستنی و تنقلات دیگر بخورند؛ اما چاق نشوند. باید دانست كه حتی میوه‌ها هم كالری دارند. حتی سبزیجات، هویج، كاهو و كلم هم پرانرژی هستند؛ اما میزان آنها متفاوت است.
با در نظر گرفتن یك جدول از كالری غذاها و میوه‌ها و نصب آن مقابل دیدگان خود، می‌توان هر روز و هر لحظه برای خوردن آنها دقت كرد.
پس از ورزش هم باید دقت كرد كه چون كالری و انرژی زیادی مصرف شده و تا حدودی چربی‌ها از بین رفته‌اند، با مصرف غذا و تنقلات، چربیهای از دست رفته دوباره جایگزین نشوند.
راه‌های رهایی از چاقی
با پیشرفت وضعیت بهداشت و سلامت در جوامع بویژه كشورهای روبه رشد، همچنین بهبود زندگی و گسترش تنوع غذایی و نوع تغذیه افراد، بروز برخی مشكلات از جمله چاقی و اضافه وزن افزایش می‌یابد.
در كشوری مثل آمریكا یك سوم از مردم دارای توده بدنی بیش از حد مجاز هستند و این آمار در كشور در حال توسعه‌ای مانند مكزیك یك چهارم مردم را درگیر كرده است.
به طور كلی بر اساس تقسیم‌بندی، ضریب توده بدنی یا در اصطلاح BMI در 3 گروه تعریف شده است: ضریب بین 20 تا 25 ایده‌آل، 25 تا 27 اضافه وزن و 27 به بالا درجاتی از چاقی. افراد دارای ضریب 30 گروه دوم چاقی و 35 به بالا به درجات چاقی مرضی مبتلا هستند.
زندگی ثابت و ماشینی امروز، ورزش نكردن و استفاده از غذاهای پركالری موجب افزایش قند و چربی‌ها می‌شوند. فست‌فودها و غذاهای آماده و در جوامعی مانند كشور ایران مصرف خورشت‌های پرچرب، مصرف كله‌پاچه، دل و جگر و مغز گوسفند باعث بروز سندرم متابولیك بر اثر افزایش قند خون، بالا رفتن چربی بد (LDL) و كاهش چربی مفید (HDL) می‌شوند. همچنین چاقی‌های شكمی كه به اصطلاح سیبی شكل هستند و بیشتر در آقایان دیده می‌شود و چاقی‌های گلابی شكل در نواحی لگن كه در زنان بروز می‌كند، مهم‌ترین نگرانی بهداشتی هر جامعه را به خود اختصاص می‌دهد.
امروز با توجه به عوامل چاقی، برخی تولیدكنندگان دارو در دنیا قصد دارند برای حذف چاقی و كنترل آن داروهایی بسازند.
این آرزوی هر مجموعه داروسازی است تا با تولید دارویی كم عارضه و موثر، سهم عمده‌ای در كاهش وزن و جلوگیری از چاقی داشته باشد.
داروهای كندكننده روند چاقی یا درمان‌كننده این عارضه، طرفداران زیادی در ایران و جهان پیدا كرده است. متاسفانه مخاطب این گونه داروها را افراد میانسال و جوان كه بعضا از قشر عامی و كم‌سواد جامعه هستند، تشكیل می‌دهند. این افراد اطلاعات موثق پزشكی و علمی ندارند و بیشتر از طریق دوستان و آشنایان یا تبلیغات ماهواره‌ای و مجلات از وجود چنین داروهایی مطلع می‌شوند.
امروز مصرف بسیاری از داروهایی كه از گذشته تاكنون برای درمان چاقی مطرح شده است، از سوی سازمان‌های بین‌المللی معتبر، محدود یا ممنوع شده و زیر سوال رفته است. در گذشته بسیاری از تركیبات آمفتامین كه شیوع قابل توجهی برای مهار چاقی داشتند و داروی فِن فِن (جزو تركیبات محرك است) به دلیل عوارضی چون افزایش فشارخون بالا و بروز مشكلات قلبی و عروقی، منع مصرف شدند. اما امروز هنوز شاهد مصرف برخی از انواع آن در میان جوانان هستیم كه خواسته یا ناخواسته از آنها استفاده می‌كنند. در حال حاضر داروی اورلیستات (Orlistat) یا داروی سیبوترامین (Sibutramin) تنها 2 داروی مورد تایید سازمان غذا و داروی آمریكا (FDA) هستند.
داروی اول با مهار آنزیم لیپاز (Lipaz) كه در هضم چربی‌ها موثر است، می‌تواند موجب دفع دست‌نخورده چربی از داخل سلول و بدن شود.
همچنین این داروها در روند جذب ویتامین‌های محلول در چربی اختلال ایجاد می‌كنند.
مدتی پس از مصرف این دسته از داروها، ویتامین‌هایی همچون A و D نیز همراه چربیهای دفعی از بدن خارج می‌شوند. این مساله تاثیرات سوئی روی -كه نیاز فراوانی به این گونه ویتامین‌ها دارد- بر جای می‌گذارد. به این گونه كه طراوت، شادابی و درخشش پوست از بین می‌رود و حالت افتادگی پیدا می‌كند كه طبیعتا از زیبایی آن كاسته خواهد شد.
از سوی دیگر، در صورتی كه بیماران قلبی و عروقی در پی مصرف داروهای ضدانعقاد از جمله وارفارین، این دارو را نیز مصرف كنند، به دلیل دفع ویتامین K، با مشكلات انعقاد خون مواجه می‌شوند و این مساله بسیار خطرناك است. البته مشكل نفخ معده را هم باید اضافه كرد. اما در خصوص داروی دوم ضدچاقی، باید گفت این دارو (سیبوترامین با نام تجاری مریدیا) با تاثیر بر سیستم اعصاب مركزی، روی مونوآمین‌های مغزی اثر می‌گذارد.
مونوآمین‌ها نوعی تركیب محرك مثل آمفتامین‌هاست كه در گذشته برای چاقی مصرف می‌شد، اما اكنون موجب افزایش فشارخون و اختلال دریچه قلبی می‌شود. به هر حال داروی مریدیا كه دومین داروی مورد تایید FDA است،چنین عوارضی ندارد.
هموطنان باید بدانند كه اگرچه این دو دارو با عوارض خود در برخی افراد نیز منع مصرف دارند، اما نباید فراموش كرد، امروز تبلیغات زیاد روی داروهای دیگر می‌تواند موجب گمراهی و بروز پیامدهای ناگوار شود، زیرا به دلیل سودآور بودن آن به عوارض احتمالی و جانبی‌اش اشاره نمی‌شود.
برخی داروها به غلط نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند كه به آنها داروهای مدر می‌گویند. همچنین داروهایی هستند كه موجب تهوع و استفراغ می‌شوند. داروهایی مانند فروزماید، دیگوكسین و لازیكس كه ملین و مسهل‌اند، برخی از راهكارهای انحرافی درمان چاقی از سوی برخی افراد هستند.
این داروها اگرچه برخی اوقات در مسابقات ورزشی كه فرد نیاز به كاهش وزن دارد، استفاده می‌شود، اما می‌تواند به دلیل بر هم زدن تعادل آب و املاح بدن، حتی در برخی موارد موجب مرگ افراد شود، از این رو مصرف آن حتما باید با تجویز پزشك و در موارد خاص باشد.
در كنار داروهای شیمیایی، مصرف برخی جوشانده‌ها و یا دم‌كردنی‌های گیاهی از جمله چای سبز برای درمان چاقی توصیه شده است.
فقط چای سبز است كه با كاهش چربیهای مضر می‌تواند كمك زیادی به افراد چاق بویژه بیماران قلبی و عروقی كند.
علاوه بر چای سبز كه مورد تایید سازمان غذا و داروی آمریكاست، مصرف شكلات تلخ هم در كاهش چربی‌ها و وزن و افزایش آنتی‌اكسیدان‌ها موثر است. مصرف روزانه این دو یعنی چای سبز و شكلات تلخ برای افراد چاق توصیه می‌شود.
در این میان مصرف روغن كبد ماهی و قرص امگا 3 نیز در از بین بردن چربیهای مضر بدن موثر است. اما یك نكته مهم كه باید مورد توجه بیماران قلبی و عروقی یا سكته مغزی قرار گیرد، این است كه مصرف داروی امگا 6 كه امروز تبلیغات زیادی روی آن انجام می‌شود، می‌تواند با افزایش غلظت خون موجب خطرات جدی شود. پس افراد دچار بیماری‌های قلبی و عروقی از مصرف داروهای امگا 6 و امگا 9 یا مخلوط امگا 3، 6 و 9 خودداری كرده و فقط امگا 3 مصرف كنند.
دكتر فریبرز فرساد- دبیر انجمن علمی داروسازان ایران
چرا موقع رژیم گرفتن وقتی به وزن ایده آل نزدیک می شوید وزن تان به کندی کم می شود؟