چگونه استرس ناشی از کار را مدیریت کنیم؟

نظام زندگی صنعتی، هر چند دستاوردهای زیادی برای ما به همراه آورده است، اما در بسیاری ابعاد نیز عوارضی در پی داشته است؛ از جمله اینکه هر یک از ما چه در زندگی فردی و چه در محیط کارمان با استرس زیادی روبرو هستیم. گاهی اوقات برخی به این می‌اندیشند که ای کاش هیچگاه فشار، استرس یا تعارضی وجود نداشت. این در حالی است که تحقیقات نشان داده است که این فشار ناشی از کار امری طبیعی است و حتی اگر بتوان آن را در یک میزان متناسب نگاه داشت که بتوان آن را مدیریت کرد، می‌تواند موجب خلاقیت‌هایی نیز در فضای کار شود.

باتوجه به اهمیت این مساله، دکتر شهرام رحیمی استاد دانشگاه به بررسی این مساله پرداخت. 

رحیمی سخنان خود را این گونه آغاز کرد: همه ما به نوعی با موضوع استرس درگیریم، اما این فشارهای روانی همگی بد و زیان‌آور نیستند، هر چند که اگر این چالشها از یک حد خاصی خارج شوند می‌توانند منشاء بیماری در انسان بشوند. بنابراین در یک تقسیم‌بندی کلی، استرس به دو بخش تقسیم می‌شود، استرس‌های زیان آور و استرس‌هایی که می‌توان با مدیریت آنها جنبه مثبت ایجاد کرد.

وی سخنان خود را در ارتباط با کنترل استرس این گونه ادامه داد: برای كنترل استرس ابتدا باید به خوبی آن را بشناسیم، همچون یك نظامی هنگامی كه قصد حمله به دشمنی را دارد. او باید ابتدا از موضع دشمن، قدرت آتش او و حتی‌از انگیزه و نگرش او آگاه باشد. یك پزشك هم برای درمان یك بیماری با روشهای مختلف باید نسبت به وضعیت بیمار و بیماری‌اش آگاه شده باشد.

رحیمی تاکید کرد: اینك درحال حاضر استرس بزرگترین عامل مرگ‌ومیر در جهان است. شاید بگوئید این‌گونه نیست و بیماریهای قلبی بیشترین مرگ‌ومیر را باعث می‌شوند. اما باید بگویم كه بخش عمده بیماری‌های قلبی هم ناشی‌از عوامل استرس‌زا در جوامع مدرن امروزی است. سرطان‌ها، بیماری‌های عصبی و اختلالات روانی نیز همگی به دلیل منابع فشارزا در بین انسانها است. در همین ارتباط وزارت بهداشت اعلام كرده است كه درتهران از هر هفت نفر، یكی دچار استرس حاد است که این رقم بسیار بالایی است و حتی در این جمع هم بسیاری از افراد هستند که تحت مداوا هستند.

رحیمی سخنانش را در همین ارتباط ادامه داد و گفت: استرس عكس العمل جسمانی،روانی، رفتاری ویا نگرشی است كه دراثر یك عدم موازنه بین آنچه می‌خواهیم و توانایی‌های ما به وجود می‌آید.

وی در همین ارتباط ادامه داد: الگوهای عملی استرس به دو دسته محیط و فرد تقسیم می‌شوند. محیط، خود شامل رویدادها، موقعیت‌ها، باید و نبایدها و مطالبات و مجوزها است. از طرف دیگر، الگوی‌های استرس‌زای فرد را می‌توان به خلق‌وخو، منش، تجارب‌زندگی، دانش و مهارت بخش كرد.

بررسی آثار بیرونی استرس، موضوعی بود که رحیمی در ادامه سخنانش مورد توجه قرار داد و گفت: استرس در هر یک از ما منجر به بروز سه حالت می‌شود. این حالتها عبارتند از: «سازش»، «گریز» و «نبرد» دراین شرایط دو حالت غلبه (Eustress) و شكست (Distress) ایجاد می‌شوند که در نهایت هر دو حالت منجر به بروز استرس در افراد می‌شود، فقط تفاوت در این است که در پیروزی استرس مثبت و در شكست استرس زیان‌بار و منفی خود را نشان می‌دهد.

وی سخنانش را در ارتباط با علائم استرس ادامه داد و گفت: استرس دارای علائم متعددی است که از جمله می‌توان به علائم جسمانی، روانی، اجتماعی و رفتاری اشاره کرد.

رحیمی آن گاه با ارائه تقسیم بندی درپی آمده، علائم ظاهری استرس را مورد بررسی قرار داد:

1-علائم جسمانی عبارتند از: سردرد، دل درد، افزایش ضربان قلب، گرفتگی عروق، گرفتگی عضلات، كلسترول بالا، فشارخون، كاهش ایمنی بدن، اختلالات جنسی، تومورها، خستگی مدام و...

2-علائم روانی عبارتند از: بی‌طاقتی، افسردگی،بی‌حوصلگی،اضطراب، احساس ‌بیهودگی، عدم اعتماد به نفس و ...

3-علائم اجتماعی عبارتند از: پرخاشجویی، غیرقابل تحمل شدن، یكدندگی، لجبازی، عدم همكاری، تنها گزینی و...

دکتر رحیمی، بخش دیگری از سخنان خود را به بررسی موضوع گروههای فشار و استرس زا اختصاص دادو گفت: عوامل چندی در پیرامون ما وجود دارند که موجب ایجاد استرس می‌شوند. این عوامل به شرح موارد درپی آمده تقسیم می‌شوند:

1-محیط: كه شامل قوانین اجتماعی، سنت و عرف، بایدها و نبایدها، مجوزهای اجتماعی، تصمیم‌های مراجع قدرت، وضعیت اجتماعی و اقتصادی

2-فرد: شامل این گزینه‌ها است: تصویری كه ازخود داریم، نگرش و ارزشهای ما، اعتقادات و اصول و ویژگیهای شخصی.

3-خانواده: كه شامل وضعیت مالی، نظم و رفتار فرزندان، بی‌توجهی اعضا به یكدیگر و بخصوص زن و شوهر، سهیم نبودن اعضا در مسئولیت‌های خانه، بی‌توجهی به ظاهر خود در محیط خانه، احساس گناه به خاطر عدم موفقیت‌ها، نداشتن تفریح جمعی، برقراری ارتباط با همسر و فرزندان، مشغله زیاد و اقوام همسر وی آن گاه به بررسی شرایط برای مدیریت استرس پرداخت و با اشاره به نقش خانواده گفت: خانواده مهمترین ركن زندگی انسان است و باید برای رهایی و مقابله با استرس به آن توجهی ویژه كرد.

وی سپس با اشاره به نقش مدیران برای کاهش استرس در فضای سازمان گفت: مدیران سازمانها با روشهایی می‌توانند مشكلات و استرس‌های محیط كاری را كاهش دهند، ضمن اینکه این كارها به افزایش راندمان پرسنل منجر می‌شود و منافع آن به سازمان خواهد رسید. در همین راستا مدیران برای كاهش استرس باید به عوامل درپی آمده توجه کنند:

1-مشخص كردن گستره وظائف و اختیارات كاركنان سازمان

2-انعطاف‌پذیری سازمان درمورد اشتباهات كاركنان

3-متناسب و هنجار نمودن محیط‌كار

4-ارزیابی عملكرد روش‌مند و متداوم

5-بازخورد دادن و گرفتن در فرآیند كار

6-افزایش آگاهی همگانی نسبت به استرس و عوارض آن

7-اهمیت دادن به بهداشت روانی

8-استفاده از خدمات مشاوره ای

رحیمی در بخش پایانی سخنان خود به ارائه راهکارهایی برای مقابله با استرس پرداخت و گفت: طبق تحقیقات صورت گرفته، یک سری عوامل می‌تواند به مدیریت استرس کمک کند. یکی از این راهکارها بیان احساسات است، به این ترتیب روانشناسان تاکید می‌کنند که افراد باید کسی را برای بیان مشکلات و مکنونات قلبی داشته باشند. راهکار دوم این است که افراد انتظارات خود را به شکل واقع بینانه ای دنبال کنند. راهکار سوم، مثبت نگری یا همان دیدن نیمه پر لیوان است که با این راهکار می‌توان از حجم فشارهای روحی کاست.

رحیمی در پایان چند پیشنهاد دیگر نیز به این شرح ارائه کرد:

_ ممیزی عكس‌العمل‌های رایج به موقعیت‌ها، در برابر موقعیت‌هایی كه به طور روزمره مارا درفشار می‌گذارند، فكر كنید و سعی نمایید كه بهترین و ساده ترین آنها را انتخاب كنید.

_ استفاده از نظام‌های حمایتی.

_ كاهش ورود مواد سمی به بدن. موادی همچون داروها، سیگار، موادمخدر و همچنین مواد غدایی زیان‌آور چون چربی‌ها و اسیدهای چرب، قند و....

_ ورزش مناسب.

_ اهمیت جدی به استراحت جسمی و روحی.

_ تقویت حس طنز

_ برای خود و علائق خود زمان بگذارید و به چیزهایی كه سبب مسرت خاطر شما می‌شوند، بیشتر بپردازید.

_ استفاده از فنون آرام‌بخش.