متن کامل گزارش تحقیق و تفحص از صنعت خودرو در صحن علنی مجلس شورای اسلامی قرائت منتشر شد. در بخشی از این گزارش تصریح شده است که بهره و جریمه تحمیلی بانکها به هر دستگاه خودرو شرکتهای خودروساز حدود چهار میلیون تومان است.
در جلسه علنی مجلس بررسی طرح تحقیق و تفحص از عملکرد صنایع خودروسازی کشور که در اسفند ماه سال 91 به تصویب رسیده بود، در دستور کار قرار گرفت.
براساس این گزارش، صنعت خودروسازی کشور با گردش مالی سالانه حدود 200هزار میلیارد ریال و ایجاد اشتغال مستقیم و غیرمستقیم برای حدود 500هزار نفر یکی از کانونهای توجه سیاست گذاران کشور است.
این گزارش تصریح دارد که شرکت ایران خودرو دارای 14 سهامدار بوده و در تاریخ تدوین گزارش حدود 72 درصد از سهام این شرکت دولتی و شبه دولتی می باشد و تنها 18 درصد سهام متعلق به سهامداران حقیقی و حقوقی است.
شرکت سایپا نیز دارای 10 سهامدار اصلی است که مالکیت 37 درصد آن در اختیار سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران است.
این گزارش همچنین به بررسی تخلفاتی در فرآیند خرید سهام بلوک 17 درصدی متعلق به سازمان گسترش و نوسازی ایران به مبلغ 170 میلیارد ریال پرداخته است که گویا در روند اختصاصی سازی سهام شرکت سایپا این شرکت 17 هزار میلیارد ریال از منابع مالی را به جای سرمایه گذاری در خصوص تولید، با سفته بازی و خرید سهام سایپا که در اختیار شرکت شستا و گروه بهمن قرار داشته، اتلاف کرده، این در حالی است که سهام مذکور به دو برابر قیمت عرضه شده در تابلوی بورس خریداری گردیده است و از این بابت مبلغ 17 هزار و 200 میلیارد ریال برای کارکنان ایجاد تعهد مالی شده است.
در بررسی مدارک مشاوران شرکت سایپا طی سال های 88 تا 91 ملاحظه گردیده چندین نفر با تحصیلات کمتر از دیپلم به عنوان مشاور مدیرعامل شرکت سایپا مشغول فعالیت بوده است.
در بخشی از گزارش تحقیق و تفحص مدیریت مالی و کنترل نظارت آن بررسی شده است که حاکی از آن است که دو شرکت بزرگ ایران خودرو و سایپا از وظایف اصلی خود خارج شده و انبوهی از شرکت های اقماری را ایجاد کرده اند که بعضاَ صوری و با مدیریت های فاقد کارآمدی است.
اعضای هیات تحقیق و تفحص با بررسی مطالبات سررسید شده این شرکت ها اعلام کرده اند که علیرغم وجود حدود 80 هزار میلیارد ریال حجم مطالبات سررسید شده در صورت های مالی اساسی دو شرکت، اقدام جدی و اثربخشی در خصوص وصول مطالبات صورت نپذیرفته، این در حالی است که طی سال های اخیر این شرکت ها عامل اصلی کاهش تولید را ضعف توان مالی و سرمایه در گردش ناشی از عدم پرداخت تسهیلات توسط بانکها اعلام کردند.
در بخش هایی از این گزارش زنجیره تامین قطعات برای شرکت ها بررسی و تصریح شده است تامین قطعات از تولید کنندگان انحصاری باعث گردیده است تا در صورت وجود مغز در قطعه به جهت جلوگیری از توقف خط تولید علیرغم بروز مشکلات کیفی، شرکت مجبور به استفاده از این گونه قطعات در تکمیل محصولات شده و نهایتاً تعداد زیادی از مشتریان در شبکه خدمات پس از فروش در صف تعویض این قطعه معیوب قرار گرفتند.
با بررسی روند عملکرد صنعت خودروسازی کشور در زمینه تامین قطعات مورد نیاز مشاهده می شود که انگیزه تولید قطعات در داخل کشور به شدت کاهش یافته و گرایش به واردات قطعات بی کیفیت از خارج از کشور و واردات قطعات بی کیفیت چینی صنعت خودروسازی را بیش از پیش به خارج از کشور وابسته کرده است.
در ادامه این گزارش به اعلام نمونه هایی از تخلفات شرکت ها در واردات قطعات از خارج از کشور با قیمتی به مراتب بالاتر از قیمت داخلی اشاره شده است.
این گزارش همچنین به بررسی تاثیر هزینه مالی تحمیلی به هر دستگاه خودرو پرداخته و اعلام کرده است که تاثیر مجموع بهره و جریمه تحمیلی بانک ها به هر دستگاه خودرو حدود 4 میلیون تومان است.
بخش دیگری از این گزارش به بررسی کلاهبرداری های برخی نمایندگی های فروش و تخلفات هیات مدیره پرداخته است.
در بررسی اسناد و مدارک فروش مشخص گردیده شرکت ایران خودرو تخفیف هایی خارج از اصول به صورت فروش دستوری به برخی اشخاص اعطا کرده است.
به عنوان مثال، در راستای دستور وزیر صنایع و معادن وقت، تعداد 3 هزار و 650 دستگاه خودرو با تخفیفات ویژه در اختیار افراد معرفی شده قرار گرفته است.
تخفیفهای ایران خودرو: 50 دستگاه خودرو با 80 درصد تخفیف، 200 دستگاه خودرو با 50 درصد تخفیف، 400 دستگاه خودرو با 30 درصد تخفیف
بدین ترتیب 50 دستگاه خودرو با 80 درصد تخفیف، 200 دستگاه خودرو با 50 درصد تخفیف، 400 دستگاه خودرو با 30 درصد تخفیف، هزار دستگاه خودرو با 10 درصد تخفیف، 2 هزار دستگاه خودرو تمام قسط و بدون سود تسهیلات.
این گزارش تصریح دارد میزان تعهدات ایجادی جهت تحویل خودرو به مشتریان بسیار بیشتر از میزان تولید است که این ناهماهنگی در فروش و تولید مبین نقص در برنامه ریزی بوده که باعث ایجاد بازار سیاه خودرو ناشی از تفاوت قیمت فروش کارخانه با قیمت فروش محصولات در بازار شده است.
بخشی از این گزارش نیز به بررسی موارد خاص تخلفات پرداخته که بر این اساس در بررسی مدارک مشاوران شرکت سایپا طی سال های 88 تا 91 ملاحظه گردیده چندین نفر با تحصیلات کمتر از دیپلم به عنوان مشاور مدیرعامل شرکت سایپا مشغول فعالیت بوده است.
علاوه بر این، فردی با مدرک تحصیلی دیپلم تجربی و بازنشسته شرکت هما طی سال های 89 و 90 به عنوان معاون بازرگانی شرکت پارس خودرو مشغول فعالیت بوده است.
همچنین کارشناس و مدیر وقت صادرات شرکت پارس خودرو به ترتیب با مدارک تحصیلی کاردانی زبان عربی و کارشناسی شیمی به دلیل عدم آشنایی با نحوه تکمیل مدارک تجاری طی سال های 82 تا 85 منجر به زیان شرکت به مبلغ 870 هزار دلار شده اند.
این گزارش تصریح دارد با اعمال نفوذ برادر مدیرعامل وقت شرکت سایپا در شرکت زامیاد در سال 90 قراردادی با فردی ایرانی ساکن چین به عنوان مشاور مدیرعامل با مبلغ 10 هزار دلار منعقد می گردد که نتایج آثار اقدامات این مشاور غیرقابل دسترسی و بررسی بود.
در بخشی از این گزارش به بررسی امور حقوقی قراردادها شامل قراردادهای پژو، تاپکو پرداخته و راهکاریی جهت خروج صنایع خودروسازی از شرایط فعلی ارایه داده است.
متن کامل این گزارش به شرح ذیل است:
با درخواست تعدادی از نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی طرح «تحقیق و تفحص از عملکرد صنایع خودروسازی کشور» در آبان ماه سال 1391 تهیه و در تاریخ 6 اسفندماه 91 نمایندگان مجلس شورای اسلامی با 189 رای موافق از 226 رای به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید.
کارشناس و مدیر وقت صادرات شرکت پارس خودرو به ترتیب با مدارک تحصیلی کاردانی زبان عربی و کارشناسی شیمی به دلیل عدم آشنایی با نحوه تکمیل مدارک تجاری طی سال های 82 تا 85 منجر به زیان شرکت به مبلغ 870 هزار دلار شده اند.
1- بررسی نحوه تعامل شرکت های خودروسازی با قطعه سازان (از نظر قیمت، کیفیت و شیوه تنظیم قراردادها و پرداختها).
2- بررسی عملکرد قانون ارتقاء کیفی تولید خودرو و سایر تولیدات صنعتی داخلی و میزان برنامه ریزی انجام شده جهت بهبود کیفیت خودرو.
3- بررسی میزان سرمایه گذاری های انجام شده در صنعت خودرو در جهت کاهش هزینه، قیمت تمام شده و استفاده از تکنولوژی-های پیشرفته.
4- بررسی میزان هزینه های غیر مرتبط و غیر ضرور.
5- بررسی میزان سرمایه گذاری های بی مورد و خارج از چارچوب مقررات شرکت های خودروسازی.
در 20 اسفند ماه سال 1391 جلسه کمیسیون صنایع و معادن با حضور اکثریت اعضاء برگزار و 15 نفر به شرح مندرج در صفحه اول به عنوان اعضای هیات تحقیق و تفحص انتخاب و آقایان سید عنایت اله هاشمی، ابوالقاسم جراره، علی علیلو و الیاس طاهری به عنوان اعضای هیات رییسه این هیأت منتخب و با رأی اکثریت اعضا، آقای علی علیلو به عنوان رییس هیأت تعیین گردیدند.
پس از تامین محل استقرار هیات و تهیه امکانات و تجهیزات، افراد متخصص و متعهد انتخاب و ماموریتهای هر یک از کمیته-های تخصصی (مشتمل بر کمیته های ساختار، امور ویژه، مالی و حسابرسی، فنی و استاندارد و حقوقی) تعیین گردید که با تصویب و ابلاغ منابع مالی از سوی هیأت رییسه محترم مجلس شورای اسلامی در مورخ 6 شهریورماه 92 ضمن جمع آوری اطلاعات و بررسی میدانی از واحدهای مختلف و انجام 11880 نفر ساعت فعالیت کارشناسی مستند به 120 هزار برگ سند کتبی و دیجیتال؛ در مورخ 4 اسفندماه 92 گزارش نهایی در 540 صفحه تهیه و تدوین شد؛ ولیکن با توجه به تکلیف آئین نامه ای، این گزارش در مرحله تلخیص با 26 صفحه تهیه و پس از قرائت و تصویب در هیات و کمیسیون هم اکنون حضور همکاران محترم و مردم شریف تقدیم می گردد.
ذکر این نکته ضروری است که بیان ایرادها، ضعفها و مشکلات موجود به معنی نادیده انگاشتن زحمات بی شائبه کارکنان زحمتکش اعم از کارگران شرافتمند، پرسنل اداری و فنی مهندسی توانمند و همچنین مدیران فهیم که در راه رشد و اعتلای بیش از پیش صنعت خودرو تلاش وافری دارند، نمی باشد.
در حین انجام ماموریت اقدامات اجرایی در راستای اصلاح امور و استفاده بهینه از منابع مختلف در موارد متعدد از سوی مسوولان اجرایی صورت گرفته است.
به تاسی از کلام شریف «من لم یشکر المخلوق لم یشکر الخالق» بر خود واجب می دانیم از کلیه دستگاه ها، نهادهای ذیربط، کارشناسان، صاحبنظران و نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی که با هیات همکاری داشته اند صمیمانه قدردانی نمائیم.
مقدمه
الف: صنعت خودروسازی کشور دومین شاخه مهم اقتصاد ملی بعد از صنعت نفت و گاز به حساب می آید. در سال 2011 ایران به عنوان دوازدهمین تولید کننده بزرگ جهانی خودرو شناخته شده بود که متاسفانه در سال 2012 با شش پله تنزل در رتبه هجدهم یعنی پایین تر از کشورهای ترکیه و اندونزی قرار گرفت.
ب: در حال حاضر 28 شرکت خودروسازی در تولید انواع خودروهای سبک و سنگین در کشور فعالیت می نمایند. ظرفیت تولید پنج خودرو سازی بزرگ کشور در دولت ذیل بیان شده است.
پ : در حال حاضر 28 شرکت خودروسازی در تولید انواع خودروهای سبک و سنگین در کشور فعالیت می نمایند. ظرفیت تولید پنج خودروسازی بزرگ کشور بیان شده است.
ج: صنعت خودرو کشور با گردش مالی سالانه حدود 200 هزار میلیارد ریال و ایجاد اشتغال مستقیم و غیر مستقیم یرای حدود 500 هزار نفر، یکی از کانون های توجه سیاست گذاران کشور است.
د: صنعت خودرو در جهان به عنوان لوکوموتیو رشد صنایع دیگر شناخته شده است به طوری که 60 رشته صنعتی با صنعت خودرو مرتبط هستند. صنعت خودرو در ضریب همبستگی پیشین رتبه دوم را در بین 10 صنعت برتر کشور دارا است. از صنایع مهمی که ارتباط نزدیکی با صنعت خودرو دارند می توان به صنعت فولاد، آلومینیوم، مس، شیشه، لاستیک، نساجی، الکترونیک، رنگ و مواد شیمیایی اشاره کرد که به عنوان صنایع بالا دستی ورودی صنعت خودرو محسوب می شوند.
هـ: یکی از مهمترین صنایعی که قدرتهای صنعتی با حساسیت بالایی مورد تحلیل و بررسی قرار می دهند صنعت خودرو است. مهمترین هدف آنها می تواند حفظ بازارهای صادراتی محصولات خود و تلاش در غیر اقتصادی کردن تولیدات کشورهای هدف با اتخاذ تدابیر و اعمال سیاست های بازدارنده همراه با انواع ترفندها و تطمیع است.
نگاهی به بخشی از گزارش «David S. Cohen» معاون وزیر خزانه داری آمریکا به مجلس سنا در مورخ 22 دی ماه سال 1392 (12/دسامبر/2013) می تواند گویای بسیاری از ناگفته ها باشد. برنامه ریزی گسترده به منظور اجرای سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی ابلاغی مقام معظم رهبری به منظور ساماندهی هر چه سریعتر صنایع خودروسازی کشورمان در این برهه زمانی حساس از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
ذکر این نکته حائز اهمیت است که اعمال تحریم های صنعت خودروی کشور از سوی کشورهای غربی در تاریخ تیر ماه 1392 (جولای 2013) فقط شامل تحریم قطعات و فن آوری بوده و محصولات ساخته شده (CBU) شامل این تحریم نمی گردند.
حاصل فعالیت هیات تحقیق و تفحص با بررسی حدود 120 هزار برگ سند کتبی و دیجیتال و مطالعات میدانی، گزارشی 540 صفحه ای است، لیکن با توجه به تکلیف آئین نامه ای در جهت تلخیص مطالب اقدام و چکیدهای مختصر و مفید با سرفصل های ذیل تقدیم می شود:
1- صاحبان سرمایه
1-1: شرکت ایران خودرو دارای 14 سهامدار بوده و در تاریخ تدوین گزارش حدود 82 درصد از سهام این شرکت، دولتی و شبه دولتی میباشد و بالغ بر 18 درصد سهام متعلق به سهامداران حقیقی و حقوقی خرد بوده است.
2-1: شرکت صنایع تولیدی کروز با نقض ردیف 6 از بند ط ماده 45 و مواد 46 و 47 قانون اجرای سیاستهای کلی اصل 44 قانون اساسی و مصوبه شصت و سومین جلسه شورای رقابت از طریق شرکتهای تدبیر سرمایه آراد و سپهر ایرانیان کیش در مجموع مالک 92.26 درصد سهام شرکت ایران خودرو و یک عضو در هیات مدیره شرکت می باشد.
3-1: شرکت سایپا دارای 10 سهامدار اصلی می باشد. مالکیت حدود 37 درصد آن در اختیار سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران می باشد. این شرکت دارای سهام عمده شرکتهای سرمایه گذاری سایپا و سرمایه گذاری گروه صنعتی رنا است که این سه شرکت نیز به صورت ضربدری در مجموع 46 درصد سهام سایپا را در اختیار دارند.
در سال 1392 هر دستگاه خودرو پراید بدون کیسه هوا و با موتور یورو 2 مبلغ 1600 دلار و هر دستگاه خودرو تیبا 2000 دلار نیاز ارزی داشته است. این مبالغ با ادعای خودکفایی این محصول در تعارض است.
4-1: شرکت سرمایه گذاری گروه صنعتی رنا مالکیت حدود 13درصد از سهام شرکت ایران خودرو و حدود 15 درصد از سهام شرکت سایپا را در تملک خود دارد. ترکیب سهامداران شرکت رنا گویای این واقعیت است که عمده سهام این شرکت متعلق به بخش دولتی یا شبه دولتی می باشد.
5-1: گروه سایپا در فرآیند خرید سهام بلوک 18 درصدی متعلق به سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران، مبلغ 170 میلیارد ریال سپرده حضور در معامله که توسط این گروه پرداخت شده بود را از دست داده و به نفع سازمان بورس ضبط گردیده، که بنابر مستندات ارائه شده (ائم از داوری و یا قضایی) توقیف این وجه توسط سازمان بورس فاقد وجاهت بوده است.
در روند اختصاصی سازی سهام شرکت سایپا، این شرکت 17000 میلیارد ریال از منابع مالی را به جای سرمایه گذاری در خطوط تولید، با سفته بازی و خرید سهام سایپا که در اختیار شرکت شستا و گروه بهمن قرار داشته (سال 1389) اتلاف کرده، این درحالی است که سهام مذکور به 2 برابر قیمت عرضه شده در تابلو بورس خریداری گردیده و از این بابت بالغ بر 17200 میلیارد ریال برای کارکنان ایجاد تعهد مالی شده است.
بررسی مستندات حاکی از آن است که دو خودروساز بزرگ کشور به صورت دولتی و سیاسی مدیریت می گردند و غالب عزل و نصبها در سطوح هیات مدیره و مدیران میانی تحت فشار و یا حمایت خاص برخی از مدیران ارشد سیاسی و یا حتی برخی تامین کنندگان بزرگ صورت می پذیرد.
تحلیل و بررسی های کارشناسی موید این نکته مهم است که این امر یکی از مهمترین موانع خصوصی سازی واقعی است. بدیهی است هدایت بنگاههای اقتصادی با رویکرد دولتی و دستوری، تشکلی سیاسی-اقتصادی را ایجاد کرده و به یقین تضمین کننده اهداف اقتصادی بنگاه نخواهد بود.
2- مدیریت مالی ، کنترل و نظارت
1-2: بررسی اجمالی صورتهای مالی اساسی دو شرکت بزرگ خودروساز ایران خودرو و سایپا حاکی از خروج این شرکتها از مسیر ایفای وظایف اصلی خود (تولیدخودرو) و ایجاد انبوهی از
شرکت های اقماری (به ترتیب در حدود 150 و 90 شرکت) و بعضاً صوری در داخل و خارج از کشور با مدیریتهای ماتریسی، تو در تو، پیچیده کارآمدی لازم یا غیر فعال است که محل جذب منابع انسانی و انجام معاملات خاص شدهاند و بعضاً با تهیه و تنظیم صورتهای مالی غیر شفاف و غیر قابل اتکاء، حقوق صاحبان سرمایه را در معرض سفته بازی، دلالی و تهدید قرار دادهاند و در نهایت خسارت ناشی از اینگونه عملکردها را در قالب هزینه سربار و هزینه مالی و امثالهم با افزایش قیمت محصولات بر دوش مصرفکننده نهایی قرار گرفته است.
2-2: شرکت ایران خودرو بر اساس صورتهای مالی تجدید ارائه شده در عملکردهای مالی به جز سالهای 1384 و 1385 دارای سود عملیاتی بوده است، لیکن به رغم وجود زیانهای انباشته و بدون کسر سود مذکور از آن زیانها، مجمع عمومی با استناد به گزارش حسابرسان (که با سوء استفاده از استاندارد شماره 6 حسابرسی قدام به تشخیص سود کرده اند) نسبت به تصویب سود سالیانه اقدام نموده است. نکته مهم آنکه طی 10 سال اخیر حسابهای بلاتکلیف متعددی در شرکت وجود داشته و بدون گرفتن ذخیره اقدام به تعدیل در سالهای متمادی کرده که این اقدام موجب تغییر وضعیت از سود دهی به زیان دهی گردیده است.
3-2: علیرغم وجود حدود 80.000 میلیارد ریال حجم مطالبات سررسید شده در صورتهای مالی اساسی دو شرکت اقدام جدی و اثر بخشی در خصوص وصول مطالبات صورت نپذیرفته، این در حالی است که طی سالهای اخیر این شرکتها عامل اصلی کاهش تولید را ضعف توان مالی و سرمایه در گردش ناشی از عدم پرداخت تسهیلات توسط بانکها اعلام نموده اند. نکته جالب توجه آنکه با وجود حجم عظیم مطالبات فوق الذکر، هزاران میلیارد ریال تسهیلات اخذ شده قبلی به دلیل عدم بازپرداخت به موقع به طور سنواتی استمهال گردیده اند.
4-2: سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران به نمایندگی از دولت، سهامدار عمده و منصوب کننده مدیران شرکت سایپا به عنوان صاحبان مجامع عمومی است، نسبت به دریافت بالغ بر 5000 میلیارد ریال سود سهام خود از شرکت سایپا اهتمام نکرده و در واقع بهره برداران اصلی از این مبالغ، دیگر سهامداران سایپا بوده اند.
5-2: فقدان واحدهای نظارتی و حسابرسی داخلی اثر بخش در شرکتهای ایران خودرو و سایپا موجب عدم شفافیت و بی انضباطی در سطوح مختلف، عدم استفاده بهینه از منابع و پیدایش سوء جریان مالی و اقتصادی در چرخه مالی و عملیاتی شده است.
6-2: نسبت سود خالص به فروش که نشانگر سودآوری فعالیت های شرکت بوده و یکی از شاخصهای اصلی و مهم در ارزیابی بازدهی و کارایی تولید و ساختار بهای تمام شده محصولات شرکت است، در شرکت ایران خودرو از سال 1381 دارای شیب نزولی و منفی بوده به طوریکه در سال مالی 1391 اثر بخشی فعالیت ها به زیر نقطه صفر منتقل شده است.
7-2: یکی از اقلام مهم بهای تمام شده محصولات شرکتهای سایپا و ایران خودرو هزینه های مالی است که پس از مواد اولیه مستقیم مهمترین عامل در تعیین بهای تمام شده محسوب می گردد. هزینه های مالی حدود 13 درصد از بهای تمام شده محصولات بوده و مبلغ آن بطور متوسط در هر خودرو بالغ بر 40 میلیون ریال و در برخی از خودروهای گران قیمت مانند سوزوکی گراند ویتارا بیش از 150 میلیون ریال برآورد می شود. قابل ذکر است حدود 70 درصد هزینه های مالی ناشی از بهره تسهیلات دریافتی از بانکها است. در صورت وجود یک مدیریت مالی صحیح و منظم و با تاکید بر وصول مطالبات حدود 80.000 میلیاردی، هیچگونه نیازی به اخذ تسهیلات بانکی نخواهد بود.
8-2: شرکت ایران خودرو به منظور تامین منابع مالی از سیستم بانکی کشور، تضامینی بالغ بر 300.000 میلیارد ریال به صورت چک یا سفته یا سهام شرکت های تابعه ارائه کرده است. از این مبلغ، بالغ بر 172.000 میلیارد ریال تضامین وام های اخذ شده توسط شرکت ایران خودرو، 118.000 میلیارد ریال تضامین وام های اخذ شده برای شرکت های تابعه و مبلغ 10.000 میلیارد ریال تضامین وام های اخذ شده برای شرکت های غیر وابسته بوده است.
3- زنجیره تامین
1-3: شرکت های کروز، عظام و صنایع سندان ایرانیان، تامین کننده بیش از 30 درصد قطعات و سیستم های خودروهای پرتیراژ شرکت ایران خودرو هستند، این شرکتها عمدتاً تامین کننده انحصاری این قطعات هستند (نزدیک به 2300 قطعه و مجموعه بصورت تک منبع تامین).
با استناد به گزارش نماینده سازمان بازرسی کل کشور مستقر در شرکت ساپکو براساس گزارشات دریافتی از شرکت ایران خودرو ، عدم تامین قطعات توسط شرکت کروز از تاریخ 17 فروردین 1392 لغایت 19 آبان 1392 منجر به 26 روز توقف خط و کاهش تولید به میزان 18985دستگاه شده است.
تامین قطعات از تولیدکنندگان انحصاری باعث گردیده است تا در صورت وجود نقیصه در قطعه به جهت جلوگیری از توقف خط تولید علیرغم بروز مشکلات کیفی، شرکت مجبور به استفاده از اینگونه قطعات در تکمیل محصولات شده و نهایتاً تعداد زیادی از مشتریان در شبکه خدمات پس از فروش در صف تعویض این قطعه معیوب قرار گیرند که بعضاً برخی از این قطعات در دوره گارانتی هم تامین می گردد.
2-3: عدم مدیریت صحیح در زنجیره تامین موجب شده است تامین از طریق شبکه های شرکتی تو در تو و پیچیده که به نحو ماهرانه ای به هم تنیده شده اند، افزایش شدید قیمت قطعات را به همراه داشته و به طور طبیعی قیمت تمام شده محصولات تولیدی شرکت را به صورت فزاینده افزایش داده است.
با بررسی روند عملکرد صنعت خودروسازی کشور در زمینه تامین قطعات مورد نیاز مشاهده می شود انگیزه تولید قطعات در داخل کشور به شدت کاهش یافته و گرایش به واردات قطعات بی کیفیت از خارج از کشور توسط «قطعه ساز نماها» و «واردات قطعات بی کیفیت چینی با برچسب ایرانی» افزایش داشته است و صنعت خودروسازی را بیش از پیش به خارج از کشور وابسته کرده است.
در برخی از موارد مشاهده شده خودروسازان راساً اقدام به واردات قطعات از خارج از کشور می کنند. در سال 1392 هر دستگاه خودرو پراید بدون کیسه هوا و با موتور یورو 2 مبلغ 1600 دلار و هر دستگاه خودرو تیبا 2000 دلار نیاز ارزی داشته است. این مبالغ با ادعای خودکفایی این محصول در تعارض است.
3-3: 49 درصد شرکت سازه گستر متعلق به شرکت سایپا بوده و 51 درصد الباقی متعلق به شرکت نیوان ابتکار (سهامی خاص) می باشد. شرکت سایپا مالکیت صد درصد شرکت نیوان ابتکار را دارد. مطالبات شرکت سایپا از شرکت نیوان ابتکار بالغ بر952 میلیارد ریال می باشد که حدود 600 میلیارد ریال آن تسهیلات ارائه شده به این شرکت بابت خرید 100 درصدی سهام شرکت تاپکو بوده که تاکنون تکلیف 22 درصد سهام متعلق به صندوق بازنشستگی از سوی فروشنده، مشخص نگردیده است.
4-3: علاوه بر وابستگی برخی از قطعات به نرخ ارز، تامین قطعات در شرکت مگاموتور گویای ساختار واسطه پرور و به وجود آورنده رانت در تامین قطعات در محصولات شرکت سایپا است. لازم به ذکر است که تقریباً صد در صد مالکیت این شرکت متعلق به شرکت سایپا بوده و زیان پیش بینی شده این شرکت در سال 1392 حدود 1.156 میلیارد ریال برآورد شده است.
5-3: از نمونه انحرافات در تامین قطعات شرکت ایران خودرو می توان به خرید مخازن سی ان جی از شرکت «آ. ص. ک» با قیمتی حدود بیست میلیارد تومان بیشتر از دیگر تامین کنندگان، قرارداد با شرکت «ن. ص. پ» در خصوص اجاره 10 هزار دستگاه «on time» با سه میلیارد تومان هزینه از سال 1385 بدون نتیجه و راکد اشاره کرد.
6-3: نقض «بند 3 مادهی 258 لایحه اصلاح قسمتی از قانون تجارت» از طریق استفاده از اموال شرکت بر خلاف منافع شرکت برای شرکت هایی که برخی از مدیران خود در آن به صورت غیر مستقیم ذینفع بوده اند. لازم به ذکر است حجم معاملات شرکت های مرتبط با افراد مذکور طی سالهای 1381 الی 1385 با شرکت سایپا بالغ بر 10 هزار میلیارد ریال بوده است.
4- تولید
1-4: سایت اصلی شرکت ایران خودرو در سال 1391 با کمتر از 50 درصد ظرفیت و سایت اصلی شرکت سایپا با کمتر از 40 درصد ظرفیت اسمی خود به دلیل وابستگی به قطعات خارجی فعالیت دارد.
2-4: خلاصه آخرین وضعیت توسعه شرکت سایپا در سایت های سایپای شمال، سایپای خمین، سایپای کردستان و سایپای بردسیر کرمان به شرح ذیل است:
الف: هدف اضافه کردن 390 هزار دستگاه به ظرفیت موجود تولید محصول پراید بوده است.
ب: بودجه مصوب این پروژه ها حدود 5.000 میلیارد ریال بوده است.
ج: مبلغ هزینه شده برای اجرای این پروژه ها حدود 1.000 میلیارد ریال بوده است.
با توجه به اینکه کلیه پروژه های مذکور باید تا این تاریخ به اتمام می رسیدند؛ بررسی مستندات این پروژه ها گویای این واقعیت است که میانگین پیشرفت این پروژه ها کمتر از پنج درصد می باشد و تحقیقات نشان می دهد به منظور اتمام این پروژه ها حدود 25.000 میلیارد ریال بودجه مورد نیاز است، یعنی پنج برابر مبلغ مصوب.
این در حالی است که در پروژهای مانند سایپا شمال، وزارت جهاد کشاورزی 60 هکتار زمین از منابع ملی کشور به صورت رایگان به این شرکت تحویل داده که در محاسبات مالی و بودجه پروژه ها لحاظ نشده است.
5- مهندسی، توسعه محصول، تحقیق و توسعه
1-5: شرکت ایران خودرو علی رغم هزینه کرد حدود 150 میلیارد ریال، مستنداتی در خصوص آخرین وضعیت پروژه پروژه موتور ملی دیزل ارایه نداده و مدیران مربوطه طی نامه رسمی اعلام نموده است که این پروژه فاقد مصوبه هیات مدیره بوده است.
دانشکده مهندسی مکانیک دانشگاه صنعتی شریف همه ساله نسبت به برگزاری «مسابقه ملی طراحی ماشین» با هدف تقویت حس خودباوری و بالندگی دانشجویان در طراحی انواع خودرو اقدام می کند که متاسفانه از حمایت های جدی مالی سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران بی نصیب بوده است.
نکته حائز اهمیت آنکه طبق مستندات ارایه شده توسط معاون استراتژی و برنامه ریزی ایران خود 9000 میلیارد ریال هزینه برای اجرای این پروژه مورد نیاز است، این در حالی است که برخی از مراکز تحقیقاتی و تولیدی داخلی توان بالقوه و بالفعل طراحی و تولید انواع موتورهای دیزل را دارا هستند. در سال 2012 حدود 55 درصد خودروهای اروپا با موتور دیزل به بازار مصرف عرضه شده اند.
2-5: طرح خودروهای هیبریدی یکی از چهار طرح کلان فناوری کشور است که سالهاست بسیاری از خودروسازان بزرگ جهانی مبادرت به تولید این خودروها در سطحی گسترده نموده اند. هدف از ارایه تکنولوژی هیبرید، کاهش مصرف سوخت از 35 تا 50 درصد و دستیابی به استاندارد آلایندگی یورو 5 می باشد.
طی چند سال گذشته:
الف: سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران با هزینه کرد حدود 44 میلیارد ریال (و تعهد پرداخت 46 میلیارد ریال) که عملاً با ایجاد انحصار در اقدامات اجرایی و گذشت حدود 2 سال از زمان خاتمه قرارداد پروژه «ساخت 3 نمونه خودرو هیبریدی» شرکت ایران خودرو را مورد حمایت مالی بدون نتیجه خود قرار داده است و پروژه ال 90 هیبرید شرکت پارس خودرو نیز علیرغم راهبردی بودن این طرح متوقف می باشد.
د: علی رغم صرف هزینه های بسیار زیاد و ایجاد زیر ساختهای مورد نیاز و وجود اساتید ارزشمند و فارغ التحصیلان ممتاز دانشگاهی در سطح کشور زیر ساخت مهندسی شرکتهای خودرو ساز فاقد بنیه لازم بوده و باید با اتخاذ تمهیداتی نسبت به جذب منابع انسانی متخصص و کارآمد به منظور نهادینه نمودن دانش طراحی خودرو در کشور اقدام لازم معمول گردد. به عنوان مثال دانشکده مهندسی مکانیک دانشگاه صنعتی شریف همه ساله نسبت به برگزاری «مسابقه ملی طراحی ماشین» با هدف تقویت حس خودباوری و بالندگی دانشجویان در طراحی انواع خودرو از جمله خودروهای هیبریدی اقدام می کند که متاسفانه از حمایت های جدی مالی سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران بی نصیب بوده است.
3-5: علی رغم جلب موافقت رسمی شرکت رنو فرانسه با انجام مطالعات مهندسی و تولید یک نمونه از خودرو ال 90 با قوای محرکه داخلی توسط مهندسین و تیم فنی شرکت پارس خودرو شاهد توقف طرح تولید این محصول می باشیم.
4-5: استفاده از خودرو برای افراد دارای مشکلات جسمی، حرکتی در بسیاری از موارد نیازی حیاتی است که گاهاً بدون آن امکان حضور در جامعه را از ایشان سلب می نماید. یکی از حقوق و مطالبات کم توانان و جانبازان عزیز انقلاب اسلامی برخورداری از خودرو مناسب است. ارزشمندی این قشر معزز، برخورداری از پیشرفته ترین نوع تکنولوژی را ضروری مینماید، خودرویی با بالاترین سطح استانداردها و پیشرفته ترین تجهیزات روز دنیا. فراموش نکنیم بخش مهمی از این عزیزان به فرموده امام خمینی (ره) ولی نعمتان ما هستند و ما شرف و ناموس خود را مدیون از جان گذشتگی آنان هستیم. متاسفانه شرکتهای خودروساز تاکنون حمایت فنی جدی از این قشر معزز جامعه ننموده اند و لازم است هر چه سریعتر با پیگیری دولت و مجلس این نیاز به بهترین وجهی مرتفع شود.
6- قیمت محصول
1- 6:آنالیز قیمت تمام شده محصولات با تیراژ بالا در شرکت ایران خودرو
تاثیر هزینه مالی تحمیلی به هر دستگاه خودرو.
تاثیر بهره و جریمه ایران خودرو 23 میلیون ریال.
تاثیر بهره و جریمه ساپکو 7 میلیون ریال.
تاثیر بهره و جریمه سایر شرکتهای گروه 10 میلیون ریال.
تاثیر مجموع بهره و جریمه تحمیلی به هر دستگاه خودرو 40 میلیون ریال.
دستمزد مستقیم تولید در شرکت ایران خودرو حدود 1% قیمت تمام شده کالای ساخته شده است.
2-6: آنالیز قیمت تمام شده خودرو پراید
3-6: مراجعه به اسناد و مدارک شرکتهای خودروسازی مطرح و بهره ور جهان گویای این مهم است که هزینه ساخت یک خودرو حدود 50درصد و ارزش افزوده خودروساز حدود 25 درصد است.
7- فروش
1-7: روند تخصیص خودرو به شرکتهای زیر مجموعه خودروسازان از قبیل تعاونی خاص کارکنان ایران خودرو، ایساکو، آپکو و برخی از نمایندگیها در مورد خودروهایی که دارای اختلاف قیمت با بازار هستند، به نحو مطلوب مدیریت نشده، این درحالی است که تعهدات معوق در خصوص مشتریان ثبت نامی گریبانگیر شرکت ایران خودرو بوده است. حدود 31 درصد از کل فروش محصولات ایران خودرو در سال 1391 توسط 35 نمایندگی انجام شده است.(129.984 دستگاه )
2-7 : یکی از شیوه های رایج فروش خودرو در شرکت ایران خودرو تحویل خودرو امانی به نمایندگی های فروش است، در مواردی واگذاری خودروهای امانی به نمایندگی ها بر اساس تضامین ماخوذه از آنها صورت نگرفته و در چارچوب بررسی های به عمل آمده حداقل 44 نمایندگی فاقد هرگونه تضمین نزد شرکت بوده که در موارد وصول مطالبات معوق از آنها را با مشکل مواجه نموده است از برخی از نمایندگی ها به طور نسبی وثیقه ملکی دریافت شده است، لیکن بدهی سنواتی آنها تسویه نشده است و به علت عدم نظارت صحیح و مدیریت کارا و اثر بخش بر اقدامات نمایندگی ها سوء استفاده های کلانی از اختیارات به همراه کلاهبرداری از مردم توسط برخی از نمایندگی ها مشاهده شد.
3-7: در بررسی اسناد و مدارک فروش مشخص گردید شرکت ایران خودرو تخفیف هایی خارج از اصول و ضوابط به صورت فروش دستوری به برخی اشخاص اعطا کرده است، به عنوان نمونه هیات مدیره این شرکت در جلسه 163خود مصوب نموده به منظور تحقق دستور وزیر صنایع و معادن وقت تعداد 3650 دستگاه خودرو به شرح ذیل با تخفیف ویژه در اختیار افراد معرفی شده قرار دهد:
50 دستگاه خودرو با 80 درصد تخفیف.
200 دستگاه خودرو با 50 درصد تخفیف.
400 دستگاه خودرو با 30 درصد تخفیف.
1.000 دستگاه خودرو با10 درصد تخفیف.
2.000 دستگاه خودرو تمام قسط و بدون سود تسهیلات.
همچنین هیأت مدیره شرکت ایران خودرو در سال 1387 نیز مصوبه ای پیرامون ارایه مجوز تخفیف به افراد معرفی شده از سوی وزیر صنایع و معادن وقت داشته که برابر تصمیمات متخذه در این مصوبه مقرر می شود تا سقف 3000 میلیون ریال در اختیار مدیر عامل شرکت ایران خودرو قرار داده شود که البته در تحقیقات به عمل آمده اعضاء هیات مدیره اقدامات خود را در حدود اختیارات دانسته، ولیکن اشاره ای به حفاظت از حقوق سهامداران و منافع مردم نداشتند.
4-7: میزان تعهدات ایجادی جهت تحویل خودرو به مشتریان بسیار بیشتر از میزان تولید است که این ناهماهنگی در فروش و تولید مبین نقص در برنامه ریزی بوده که این رویه باعث ایجاد بازار سیاه خودرو ناشی از تفاوت قیمت فروش کارخانه با قیمت فروش محصولات در بازار شده است که در نهایت این روند باعث ایجاد سوء جریانات عمدی یا غیر عمدی در فروش خودرو می گردند.
5-7: محصولات تولیدی ناقص موجود در کف پارکینگ عمدتاً ناشی از کسری یک یا دو قطعه هستند. ارزش تقریبی محصولات کف شرکت ایران خودرو بالغ بر 18.000 میلیارد ریال بوده که ناشی از عدم استفاده صحیح از امکانات و تجهیزات و منابع و یا ناهماهنگی در تامین قطعات میباشد.
6-7: در گروه ایران خودرو یادداشت های توضیحی صورتهای سال مالی منتهی به 30 اسفند 1391 (حسابها و اسناد دریافتنی تجاری) از اسناد، چک ها و سفته های دریافتنی بابت فروش اقساطی محصولات به مبلغ 18.049.870 میلیون ریال (13.930.783 میلیون ریال برای شرکت اصلی) می باشد که با توجه به اوضاع نامناسب منابع مالی شرکت ایران خودرو عدم وصول این مطالبات جای تامل جدی دارد.
7-7: به استناد مصوبه ستاد سیاستگذاری خودرو شرکت های خودروساز موظف می باشند حداقل سه درصد مبلغ فروش خود را صرف ارائه و گسترش خدمات پس از فروش نمایند لیکن طبق بررسی های به عمل آمده شرکت ایران خودرو 232 میلیارد ریال کمتر از میزان مصوب به این امر اختصاص داده است. (بند 18 گزارش حسابرس مستقل و بازرس قانونی) کاهش بودجه خدمات به معنی ایجاد نارضایتی در مردم و عدم ارایه خدمات مناسب به مشتری می باشد.
8-7: در شرکت سایپا طی سالهای 88 الی 90 شاهد افزایش فروش اعتباری بوده ایم، در سال 1390 حدود 28.000 میلیارد ریال یعنی حدود 54 درصد کل محصولات و در سال 1391 حدود 4.000 میلیارد ریال از فروش انجام شده بصورت اعتباری بوده است. در این سال مبلغ 666 میلیارد ریال از چکهای دریافتی از مشتریان وصول نگردیده است. (16.11 درصد نسبت به مبلغ چکهای برگشتی به فروش اعتباری )
9-7: آمار گمرک جمهوری اسلامی ایران حاکی از واردات حدود 70 هزار دستگاه خودرو و خروج 2.8 میلیارد دلار ارز از کشور بابت واردات خودرو است. حجم بالای خروج ارز از کشور جهت واردات خودرو زمانی به وقوع پیوست که کشور در بحرانی ترین شرایط ارزی و کینه ورزی دشمنان قرار داشته و حتی مواجه با اعمال محدودیت از سوی دولت در تامین منابع ارزی جهت واردات انواع داروهای حساس و حیاتی بودیم و به یقین مدیران ارشد دولت وقت از جمله مسولین وزارت اقتصاد و بانک مرکزی باید پاسخگوی تبعات ناهنجار این وضعیت باشند.
8- موارد خاص
1-8: تصدی چند پست و عضویت مدیران ارشد شرکتهای خودروساز در هیات مدیره شرکت های زیر مجموعه به صورت عرف درآمده است. در بررسی مستندات مشخص گردید مدیران عامل، قائم مقام های مدیران عامل، معاونین و بسیاری از مدیران میانی هر دو شرکت ریاست و یا عضویت هیات مدیره چند شرکت مهم زیر مجموعه را نیز برعهده دارند.
2-8: در بررسی مدارک مشاوران شرکت سایپا طی سال های 1388 الی 1391 ملاحظه گردید چندین نفر با تحصیلات کمتر از دیپلم به عنوان مشاور مدیر عامل شرکت سایپا مشغول فعالیت بوده اند.
3-8: در بررسی مدارک مشاهده گردید فردی با مدرک تحصیلی دیپلم طبیعی و بازنشسته شرکت هما طی سالهای 1389 و 1390 به عنوان معاون بازرگانی شرکت پارس خودرو مشغول فعالیت بوده است. همچنین کارشناس و مدیر وقت صادرات شرکت پارس خودرو به ترتیب با مدارک تحصیلی کاردانی زبان عربی و کارشناسی شیمی به دلیل عدم آشنایی با نحوه تکمیل مدارک تجاری طی سالهای 82 الی 85 منجر به زیان شرکت به مبلغ 870.000 دلار شده اند عدم توجه واحدهای نظارتی وقت شرکت موجب اغفال آنها توسط افراد مذکور شده بود که با پیگیری هیات تحقیق و تفحص موضوع در دستور کار مدیریت شرکت قرار گرفته است.
4-8: با اعمال نفوذ برادر مدیر عامل وقت شرکت سایپا در شرکت زامیاد در سال 1390 قراردادی با فردی ایرانی ساکن کشور چین به عنوان مشاور مدیر عامل با مبلغ ده هزار دلار منعقد میگردد. نتایج و آثار اقدامات این مشاور غیر قابل دستیابی و بررسی بود.
9- امور حقوقی و قراردادها
بررسی قراردادهای منعقده داخلی و خارجی در خصوص توسعه محصول و انتقال تکنولوژی مبین سوء مدیریت اجرایی، ضعف کنترل و نظارت، بی انضباطی مالی و عدم رعایت برنامه زمان بندی در قراردادها می باشد که به عنوان نمونه به دو مورد اکتفا می نماییم:
1-9: قرارداد ال90
مطابق با اصول تصریح شده در متن قرارداد مادر (Master Agreement) و همچنین الحاقیه های ذیربط فی ما بین سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران و شرکت رنو فرانسه در خصوص پروژه ال 90 مشتمل بر:
الف : ماده 3 بند 3 ؛ شرکت رنو پارس موظف به ایجاد شرکتی جدید با سرمایه گذاری مستقیم به منظور احداث سایتی با هدف تولید خودرو می باشد.
ب : بند 4-2-4 ؛ 40 درصد از ظرفیت سالانه 500 هزار دستگاه محصولات پروژه متعلق به شرکت ذکر شده در بند فوق می باشد.
ج : ماده 3 بند 3 ؛ شرکت رنو پارس موظف به ساماندهی صنعت خودرو کشور می باشد.
د : ماده 2-2-4 (بند تهیه و تامین منابع، زیر بخش فعالیتهای رنو پارس) :
1-د : مسولیت تهیه و تامین قطعات و اجزای منفصله لازم پلتفرم ال90 بر عهده شرکت رنو پارس می باشد.
2-د : رنو پارس قطعات و اجزای منفصله را از منابع مختلف تهیه و تامین می نماید؛ برخی از اجزای منفص
در جلسه علنی مجلس بررسی طرح تحقیق و تفحص از عملکرد صنایع خودروسازی کشور که در اسفند ماه سال 91 به تصویب رسیده بود، در دستور کار قرار گرفت.
براساس این گزارش، صنعت خودروسازی کشور با گردش مالی سالانه حدود 200هزار میلیارد ریال و ایجاد اشتغال مستقیم و غیرمستقیم برای حدود 500هزار نفر یکی از کانونهای توجه سیاست گذاران کشور است.
این گزارش تصریح دارد که شرکت ایران خودرو دارای 14 سهامدار بوده و در تاریخ تدوین گزارش حدود 72 درصد از سهام این شرکت دولتی و شبه دولتی می باشد و تنها 18 درصد سهام متعلق به سهامداران حقیقی و حقوقی است.
شرکت سایپا نیز دارای 10 سهامدار اصلی است که مالکیت 37 درصد آن در اختیار سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران است.
این گزارش همچنین به بررسی تخلفاتی در فرآیند خرید سهام بلوک 17 درصدی متعلق به سازمان گسترش و نوسازی ایران به مبلغ 170 میلیارد ریال پرداخته است که گویا در روند اختصاصی سازی سهام شرکت سایپا این شرکت 17 هزار میلیارد ریال از منابع مالی را به جای سرمایه گذاری در خصوص تولید، با سفته بازی و خرید سهام سایپا که در اختیار شرکت شستا و گروه بهمن قرار داشته، اتلاف کرده، این در حالی است که سهام مذکور به دو برابر قیمت عرضه شده در تابلوی بورس خریداری گردیده است و از این بابت مبلغ 17 هزار و 200 میلیارد ریال برای کارکنان ایجاد تعهد مالی شده است.
در بررسی مدارک مشاوران شرکت سایپا طی سال های 88 تا 91 ملاحظه گردیده چندین نفر با تحصیلات کمتر از دیپلم به عنوان مشاور مدیرعامل شرکت سایپا مشغول فعالیت بوده است.
در بخشی از گزارش تحقیق و تفحص مدیریت مالی و کنترل نظارت آن بررسی شده است که حاکی از آن است که دو شرکت بزرگ ایران خودرو و سایپا از وظایف اصلی خود خارج شده و انبوهی از شرکت های اقماری را ایجاد کرده اند که بعضاَ صوری و با مدیریت های فاقد کارآمدی است.
اعضای هیات تحقیق و تفحص با بررسی مطالبات سررسید شده این شرکت ها اعلام کرده اند که علیرغم وجود حدود 80 هزار میلیارد ریال حجم مطالبات سررسید شده در صورت های مالی اساسی دو شرکت، اقدام جدی و اثربخشی در خصوص وصول مطالبات صورت نپذیرفته، این در حالی است که طی سال های اخیر این شرکت ها عامل اصلی کاهش تولید را ضعف توان مالی و سرمایه در گردش ناشی از عدم پرداخت تسهیلات توسط بانکها اعلام کردند.
در بخش هایی از این گزارش زنجیره تامین قطعات برای شرکت ها بررسی و تصریح شده است تامین قطعات از تولید کنندگان انحصاری باعث گردیده است تا در صورت وجود مغز در قطعه به جهت جلوگیری از توقف خط تولید علیرغم بروز مشکلات کیفی، شرکت مجبور به استفاده از این گونه قطعات در تکمیل محصولات شده و نهایتاً تعداد زیادی از مشتریان در شبکه خدمات پس از فروش در صف تعویض این قطعه معیوب قرار گرفتند.
با بررسی روند عملکرد صنعت خودروسازی کشور در زمینه تامین قطعات مورد نیاز مشاهده می شود که انگیزه تولید قطعات در داخل کشور به شدت کاهش یافته و گرایش به واردات قطعات بی کیفیت از خارج از کشور و واردات قطعات بی کیفیت چینی صنعت خودروسازی را بیش از پیش به خارج از کشور وابسته کرده است.
در ادامه این گزارش به اعلام نمونه هایی از تخلفات شرکت ها در واردات قطعات از خارج از کشور با قیمتی به مراتب بالاتر از قیمت داخلی اشاره شده است.
این گزارش همچنین به بررسی تاثیر هزینه مالی تحمیلی به هر دستگاه خودرو پرداخته و اعلام کرده است که تاثیر مجموع بهره و جریمه تحمیلی بانک ها به هر دستگاه خودرو حدود 4 میلیون تومان است.
بخش دیگری از این گزارش به بررسی کلاهبرداری های برخی نمایندگی های فروش و تخلفات هیات مدیره پرداخته است.
در بررسی اسناد و مدارک فروش مشخص گردیده شرکت ایران خودرو تخفیف هایی خارج از اصول به صورت فروش دستوری به برخی اشخاص اعطا کرده است.
به عنوان مثال، در راستای دستور وزیر صنایع و معادن وقت، تعداد 3 هزار و 650 دستگاه خودرو با تخفیفات ویژه در اختیار افراد معرفی شده قرار گرفته است.
تخفیفهای ایران خودرو: 50 دستگاه خودرو با 80 درصد تخفیف، 200 دستگاه خودرو با 50 درصد تخفیف، 400 دستگاه خودرو با 30 درصد تخفیف
بدین ترتیب 50 دستگاه خودرو با 80 درصد تخفیف، 200 دستگاه خودرو با 50 درصد تخفیف، 400 دستگاه خودرو با 30 درصد تخفیف، هزار دستگاه خودرو با 10 درصد تخفیف، 2 هزار دستگاه خودرو تمام قسط و بدون سود تسهیلات.
این گزارش تصریح دارد میزان تعهدات ایجادی جهت تحویل خودرو به مشتریان بسیار بیشتر از میزان تولید است که این ناهماهنگی در فروش و تولید مبین نقص در برنامه ریزی بوده که باعث ایجاد بازار سیاه خودرو ناشی از تفاوت قیمت فروش کارخانه با قیمت فروش محصولات در بازار شده است.
بخشی از این گزارش نیز به بررسی موارد خاص تخلفات پرداخته که بر این اساس در بررسی مدارک مشاوران شرکت سایپا طی سال های 88 تا 91 ملاحظه گردیده چندین نفر با تحصیلات کمتر از دیپلم به عنوان مشاور مدیرعامل شرکت سایپا مشغول فعالیت بوده است.
علاوه بر این، فردی با مدرک تحصیلی دیپلم تجربی و بازنشسته شرکت هما طی سال های 89 و 90 به عنوان معاون بازرگانی شرکت پارس خودرو مشغول فعالیت بوده است.
همچنین کارشناس و مدیر وقت صادرات شرکت پارس خودرو به ترتیب با مدارک تحصیلی کاردانی زبان عربی و کارشناسی شیمی به دلیل عدم آشنایی با نحوه تکمیل مدارک تجاری طی سال های 82 تا 85 منجر به زیان شرکت به مبلغ 870 هزار دلار شده اند.
این گزارش تصریح دارد با اعمال نفوذ برادر مدیرعامل وقت شرکت سایپا در شرکت زامیاد در سال 90 قراردادی با فردی ایرانی ساکن چین به عنوان مشاور مدیرعامل با مبلغ 10 هزار دلار منعقد می گردد که نتایج آثار اقدامات این مشاور غیرقابل دسترسی و بررسی بود.
در بخشی از این گزارش به بررسی امور حقوقی قراردادها شامل قراردادهای پژو، تاپکو پرداخته و راهکاریی جهت خروج صنایع خودروسازی از شرایط فعلی ارایه داده است.
متن کامل این گزارش به شرح ذیل است:
با درخواست تعدادی از نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی طرح «تحقیق و تفحص از عملکرد صنایع خودروسازی کشور» در آبان ماه سال 1391 تهیه و در تاریخ 6 اسفندماه 91 نمایندگان مجلس شورای اسلامی با 189 رای موافق از 226 رای به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید.
کارشناس و مدیر وقت صادرات شرکت پارس خودرو به ترتیب با مدارک تحصیلی کاردانی زبان عربی و کارشناسی شیمی به دلیل عدم آشنایی با نحوه تکمیل مدارک تجاری طی سال های 82 تا 85 منجر به زیان شرکت به مبلغ 870 هزار دلار شده اند.
1- بررسی نحوه تعامل شرکت های خودروسازی با قطعه سازان (از نظر قیمت، کیفیت و شیوه تنظیم قراردادها و پرداختها).
2- بررسی عملکرد قانون ارتقاء کیفی تولید خودرو و سایر تولیدات صنعتی داخلی و میزان برنامه ریزی انجام شده جهت بهبود کیفیت خودرو.
3- بررسی میزان سرمایه گذاری های انجام شده در صنعت خودرو در جهت کاهش هزینه، قیمت تمام شده و استفاده از تکنولوژی-های پیشرفته.
4- بررسی میزان هزینه های غیر مرتبط و غیر ضرور.
5- بررسی میزان سرمایه گذاری های بی مورد و خارج از چارچوب مقررات شرکت های خودروسازی.
در 20 اسفند ماه سال 1391 جلسه کمیسیون صنایع و معادن با حضور اکثریت اعضاء برگزار و 15 نفر به شرح مندرج در صفحه اول به عنوان اعضای هیات تحقیق و تفحص انتخاب و آقایان سید عنایت اله هاشمی، ابوالقاسم جراره، علی علیلو و الیاس طاهری به عنوان اعضای هیات رییسه این هیأت منتخب و با رأی اکثریت اعضا، آقای علی علیلو به عنوان رییس هیأت تعیین گردیدند.
پس از تامین محل استقرار هیات و تهیه امکانات و تجهیزات، افراد متخصص و متعهد انتخاب و ماموریتهای هر یک از کمیته-های تخصصی (مشتمل بر کمیته های ساختار، امور ویژه، مالی و حسابرسی، فنی و استاندارد و حقوقی) تعیین گردید که با تصویب و ابلاغ منابع مالی از سوی هیأت رییسه محترم مجلس شورای اسلامی در مورخ 6 شهریورماه 92 ضمن جمع آوری اطلاعات و بررسی میدانی از واحدهای مختلف و انجام 11880 نفر ساعت فعالیت کارشناسی مستند به 120 هزار برگ سند کتبی و دیجیتال؛ در مورخ 4 اسفندماه 92 گزارش نهایی در 540 صفحه تهیه و تدوین شد؛ ولیکن با توجه به تکلیف آئین نامه ای، این گزارش در مرحله تلخیص با 26 صفحه تهیه و پس از قرائت و تصویب در هیات و کمیسیون هم اکنون حضور همکاران محترم و مردم شریف تقدیم می گردد.
ذکر این نکته ضروری است که بیان ایرادها، ضعفها و مشکلات موجود به معنی نادیده انگاشتن زحمات بی شائبه کارکنان زحمتکش اعم از کارگران شرافتمند، پرسنل اداری و فنی مهندسی توانمند و همچنین مدیران فهیم که در راه رشد و اعتلای بیش از پیش صنعت خودرو تلاش وافری دارند، نمی باشد.
در حین انجام ماموریت اقدامات اجرایی در راستای اصلاح امور و استفاده بهینه از منابع مختلف در موارد متعدد از سوی مسوولان اجرایی صورت گرفته است.
به تاسی از کلام شریف «من لم یشکر المخلوق لم یشکر الخالق» بر خود واجب می دانیم از کلیه دستگاه ها، نهادهای ذیربط، کارشناسان، صاحبنظران و نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی که با هیات همکاری داشته اند صمیمانه قدردانی نمائیم.
مقدمه
الف: صنعت خودروسازی کشور دومین شاخه مهم اقتصاد ملی بعد از صنعت نفت و گاز به حساب می آید. در سال 2011 ایران به عنوان دوازدهمین تولید کننده بزرگ جهانی خودرو شناخته شده بود که متاسفانه در سال 2012 با شش پله تنزل در رتبه هجدهم یعنی پایین تر از کشورهای ترکیه و اندونزی قرار گرفت.
ب: در حال حاضر 28 شرکت خودروسازی در تولید انواع خودروهای سبک و سنگین در کشور فعالیت می نمایند. ظرفیت تولید پنج خودرو سازی بزرگ کشور در دولت ذیل بیان شده است.
پ : در حال حاضر 28 شرکت خودروسازی در تولید انواع خودروهای سبک و سنگین در کشور فعالیت می نمایند. ظرفیت تولید پنج خودروسازی بزرگ کشور بیان شده است.
ج: صنعت خودرو کشور با گردش مالی سالانه حدود 200 هزار میلیارد ریال و ایجاد اشتغال مستقیم و غیر مستقیم یرای حدود 500 هزار نفر، یکی از کانون های توجه سیاست گذاران کشور است.
د: صنعت خودرو در جهان به عنوان لوکوموتیو رشد صنایع دیگر شناخته شده است به طوری که 60 رشته صنعتی با صنعت خودرو مرتبط هستند. صنعت خودرو در ضریب همبستگی پیشین رتبه دوم را در بین 10 صنعت برتر کشور دارا است. از صنایع مهمی که ارتباط نزدیکی با صنعت خودرو دارند می توان به صنعت فولاد، آلومینیوم، مس، شیشه، لاستیک، نساجی، الکترونیک، رنگ و مواد شیمیایی اشاره کرد که به عنوان صنایع بالا دستی ورودی صنعت خودرو محسوب می شوند.
هـ: یکی از مهمترین صنایعی که قدرتهای صنعتی با حساسیت بالایی مورد تحلیل و بررسی قرار می دهند صنعت خودرو است. مهمترین هدف آنها می تواند حفظ بازارهای صادراتی محصولات خود و تلاش در غیر اقتصادی کردن تولیدات کشورهای هدف با اتخاذ تدابیر و اعمال سیاست های بازدارنده همراه با انواع ترفندها و تطمیع است.
نگاهی به بخشی از گزارش «David S. Cohen» معاون وزیر خزانه داری آمریکا به مجلس سنا در مورخ 22 دی ماه سال 1392 (12/دسامبر/2013) می تواند گویای بسیاری از ناگفته ها باشد. برنامه ریزی گسترده به منظور اجرای سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی ابلاغی مقام معظم رهبری به منظور ساماندهی هر چه سریعتر صنایع خودروسازی کشورمان در این برهه زمانی حساس از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
ذکر این نکته حائز اهمیت است که اعمال تحریم های صنعت خودروی کشور از سوی کشورهای غربی در تاریخ تیر ماه 1392 (جولای 2013) فقط شامل تحریم قطعات و فن آوری بوده و محصولات ساخته شده (CBU) شامل این تحریم نمی گردند.
حاصل فعالیت هیات تحقیق و تفحص با بررسی حدود 120 هزار برگ سند کتبی و دیجیتال و مطالعات میدانی، گزارشی 540 صفحه ای است، لیکن با توجه به تکلیف آئین نامه ای در جهت تلخیص مطالب اقدام و چکیدهای مختصر و مفید با سرفصل های ذیل تقدیم می شود:
1- صاحبان سرمایه
1-1: شرکت ایران خودرو دارای 14 سهامدار بوده و در تاریخ تدوین گزارش حدود 82 درصد از سهام این شرکت، دولتی و شبه دولتی میباشد و بالغ بر 18 درصد سهام متعلق به سهامداران حقیقی و حقوقی خرد بوده است.
2-1: شرکت صنایع تولیدی کروز با نقض ردیف 6 از بند ط ماده 45 و مواد 46 و 47 قانون اجرای سیاستهای کلی اصل 44 قانون اساسی و مصوبه شصت و سومین جلسه شورای رقابت از طریق شرکتهای تدبیر سرمایه آراد و سپهر ایرانیان کیش در مجموع مالک 92.26 درصد سهام شرکت ایران خودرو و یک عضو در هیات مدیره شرکت می باشد.
3-1: شرکت سایپا دارای 10 سهامدار اصلی می باشد. مالکیت حدود 37 درصد آن در اختیار سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران می باشد. این شرکت دارای سهام عمده شرکتهای سرمایه گذاری سایپا و سرمایه گذاری گروه صنعتی رنا است که این سه شرکت نیز به صورت ضربدری در مجموع 46 درصد سهام سایپا را در اختیار دارند.
در سال 1392 هر دستگاه خودرو پراید بدون کیسه هوا و با موتور یورو 2 مبلغ 1600 دلار و هر دستگاه خودرو تیبا 2000 دلار نیاز ارزی داشته است. این مبالغ با ادعای خودکفایی این محصول در تعارض است.
4-1: شرکت سرمایه گذاری گروه صنعتی رنا مالکیت حدود 13درصد از سهام شرکت ایران خودرو و حدود 15 درصد از سهام شرکت سایپا را در تملک خود دارد. ترکیب سهامداران شرکت رنا گویای این واقعیت است که عمده سهام این شرکت متعلق به بخش دولتی یا شبه دولتی می باشد.
5-1: گروه سایپا در فرآیند خرید سهام بلوک 18 درصدی متعلق به سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران، مبلغ 170 میلیارد ریال سپرده حضور در معامله که توسط این گروه پرداخت شده بود را از دست داده و به نفع سازمان بورس ضبط گردیده، که بنابر مستندات ارائه شده (ائم از داوری و یا قضایی) توقیف این وجه توسط سازمان بورس فاقد وجاهت بوده است.
در روند اختصاصی سازی سهام شرکت سایپا، این شرکت 17000 میلیارد ریال از منابع مالی را به جای سرمایه گذاری در خطوط تولید، با سفته بازی و خرید سهام سایپا که در اختیار شرکت شستا و گروه بهمن قرار داشته (سال 1389) اتلاف کرده، این درحالی است که سهام مذکور به 2 برابر قیمت عرضه شده در تابلو بورس خریداری گردیده و از این بابت بالغ بر 17200 میلیارد ریال برای کارکنان ایجاد تعهد مالی شده است.
بررسی مستندات حاکی از آن است که دو خودروساز بزرگ کشور به صورت دولتی و سیاسی مدیریت می گردند و غالب عزل و نصبها در سطوح هیات مدیره و مدیران میانی تحت فشار و یا حمایت خاص برخی از مدیران ارشد سیاسی و یا حتی برخی تامین کنندگان بزرگ صورت می پذیرد.
تحلیل و بررسی های کارشناسی موید این نکته مهم است که این امر یکی از مهمترین موانع خصوصی سازی واقعی است. بدیهی است هدایت بنگاههای اقتصادی با رویکرد دولتی و دستوری، تشکلی سیاسی-اقتصادی را ایجاد کرده و به یقین تضمین کننده اهداف اقتصادی بنگاه نخواهد بود.
2- مدیریت مالی ، کنترل و نظارت
1-2: بررسی اجمالی صورتهای مالی اساسی دو شرکت بزرگ خودروساز ایران خودرو و سایپا حاکی از خروج این شرکتها از مسیر ایفای وظایف اصلی خود (تولیدخودرو) و ایجاد انبوهی از
شرکت های اقماری (به ترتیب در حدود 150 و 90 شرکت) و بعضاً صوری در داخل و خارج از کشور با مدیریتهای ماتریسی، تو در تو، پیچیده کارآمدی لازم یا غیر فعال است که محل جذب منابع انسانی و انجام معاملات خاص شدهاند و بعضاً با تهیه و تنظیم صورتهای مالی غیر شفاف و غیر قابل اتکاء، حقوق صاحبان سرمایه را در معرض سفته بازی، دلالی و تهدید قرار دادهاند و در نهایت خسارت ناشی از اینگونه عملکردها را در قالب هزینه سربار و هزینه مالی و امثالهم با افزایش قیمت محصولات بر دوش مصرفکننده نهایی قرار گرفته است.
2-2: شرکت ایران خودرو بر اساس صورتهای مالی تجدید ارائه شده در عملکردهای مالی به جز سالهای 1384 و 1385 دارای سود عملیاتی بوده است، لیکن به رغم وجود زیانهای انباشته و بدون کسر سود مذکور از آن زیانها، مجمع عمومی با استناد به گزارش حسابرسان (که با سوء استفاده از استاندارد شماره 6 حسابرسی قدام به تشخیص سود کرده اند) نسبت به تصویب سود سالیانه اقدام نموده است. نکته مهم آنکه طی 10 سال اخیر حسابهای بلاتکلیف متعددی در شرکت وجود داشته و بدون گرفتن ذخیره اقدام به تعدیل در سالهای متمادی کرده که این اقدام موجب تغییر وضعیت از سود دهی به زیان دهی گردیده است.
3-2: علیرغم وجود حدود 80.000 میلیارد ریال حجم مطالبات سررسید شده در صورتهای مالی اساسی دو شرکت اقدام جدی و اثر بخشی در خصوص وصول مطالبات صورت نپذیرفته، این در حالی است که طی سالهای اخیر این شرکتها عامل اصلی کاهش تولید را ضعف توان مالی و سرمایه در گردش ناشی از عدم پرداخت تسهیلات توسط بانکها اعلام نموده اند. نکته جالب توجه آنکه با وجود حجم عظیم مطالبات فوق الذکر، هزاران میلیارد ریال تسهیلات اخذ شده قبلی به دلیل عدم بازپرداخت به موقع به طور سنواتی استمهال گردیده اند.
4-2: سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران به نمایندگی از دولت، سهامدار عمده و منصوب کننده مدیران شرکت سایپا به عنوان صاحبان مجامع عمومی است، نسبت به دریافت بالغ بر 5000 میلیارد ریال سود سهام خود از شرکت سایپا اهتمام نکرده و در واقع بهره برداران اصلی از این مبالغ، دیگر سهامداران سایپا بوده اند.
5-2: فقدان واحدهای نظارتی و حسابرسی داخلی اثر بخش در شرکتهای ایران خودرو و سایپا موجب عدم شفافیت و بی انضباطی در سطوح مختلف، عدم استفاده بهینه از منابع و پیدایش سوء جریان مالی و اقتصادی در چرخه مالی و عملیاتی شده است.
6-2: نسبت سود خالص به فروش که نشانگر سودآوری فعالیت های شرکت بوده و یکی از شاخصهای اصلی و مهم در ارزیابی بازدهی و کارایی تولید و ساختار بهای تمام شده محصولات شرکت است، در شرکت ایران خودرو از سال 1381 دارای شیب نزولی و منفی بوده به طوریکه در سال مالی 1391 اثر بخشی فعالیت ها به زیر نقطه صفر منتقل شده است.
7-2: یکی از اقلام مهم بهای تمام شده محصولات شرکتهای سایپا و ایران خودرو هزینه های مالی است که پس از مواد اولیه مستقیم مهمترین عامل در تعیین بهای تمام شده محسوب می گردد. هزینه های مالی حدود 13 درصد از بهای تمام شده محصولات بوده و مبلغ آن بطور متوسط در هر خودرو بالغ بر 40 میلیون ریال و در برخی از خودروهای گران قیمت مانند سوزوکی گراند ویتارا بیش از 150 میلیون ریال برآورد می شود. قابل ذکر است حدود 70 درصد هزینه های مالی ناشی از بهره تسهیلات دریافتی از بانکها است. در صورت وجود یک مدیریت مالی صحیح و منظم و با تاکید بر وصول مطالبات حدود 80.000 میلیاردی، هیچگونه نیازی به اخذ تسهیلات بانکی نخواهد بود.
8-2: شرکت ایران خودرو به منظور تامین منابع مالی از سیستم بانکی کشور، تضامینی بالغ بر 300.000 میلیارد ریال به صورت چک یا سفته یا سهام شرکت های تابعه ارائه کرده است. از این مبلغ، بالغ بر 172.000 میلیارد ریال تضامین وام های اخذ شده توسط شرکت ایران خودرو، 118.000 میلیارد ریال تضامین وام های اخذ شده برای شرکت های تابعه و مبلغ 10.000 میلیارد ریال تضامین وام های اخذ شده برای شرکت های غیر وابسته بوده است.
3- زنجیره تامین
1-3: شرکت های کروز، عظام و صنایع سندان ایرانیان، تامین کننده بیش از 30 درصد قطعات و سیستم های خودروهای پرتیراژ شرکت ایران خودرو هستند، این شرکتها عمدتاً تامین کننده انحصاری این قطعات هستند (نزدیک به 2300 قطعه و مجموعه بصورت تک منبع تامین).
با استناد به گزارش نماینده سازمان بازرسی کل کشور مستقر در شرکت ساپکو براساس گزارشات دریافتی از شرکت ایران خودرو ، عدم تامین قطعات توسط شرکت کروز از تاریخ 17 فروردین 1392 لغایت 19 آبان 1392 منجر به 26 روز توقف خط و کاهش تولید به میزان 18985دستگاه شده است.
تامین قطعات از تولیدکنندگان انحصاری باعث گردیده است تا در صورت وجود نقیصه در قطعه به جهت جلوگیری از توقف خط تولید علیرغم بروز مشکلات کیفی، شرکت مجبور به استفاده از اینگونه قطعات در تکمیل محصولات شده و نهایتاً تعداد زیادی از مشتریان در شبکه خدمات پس از فروش در صف تعویض این قطعه معیوب قرار گیرند که بعضاً برخی از این قطعات در دوره گارانتی هم تامین می گردد.
2-3: عدم مدیریت صحیح در زنجیره تامین موجب شده است تامین از طریق شبکه های شرکتی تو در تو و پیچیده که به نحو ماهرانه ای به هم تنیده شده اند، افزایش شدید قیمت قطعات را به همراه داشته و به طور طبیعی قیمت تمام شده محصولات تولیدی شرکت را به صورت فزاینده افزایش داده است.
با بررسی روند عملکرد صنعت خودروسازی کشور در زمینه تامین قطعات مورد نیاز مشاهده می شود انگیزه تولید قطعات در داخل کشور به شدت کاهش یافته و گرایش به واردات قطعات بی کیفیت از خارج از کشور توسط «قطعه ساز نماها» و «واردات قطعات بی کیفیت چینی با برچسب ایرانی» افزایش داشته است و صنعت خودروسازی را بیش از پیش به خارج از کشور وابسته کرده است.
در برخی از موارد مشاهده شده خودروسازان راساً اقدام به واردات قطعات از خارج از کشور می کنند. در سال 1392 هر دستگاه خودرو پراید بدون کیسه هوا و با موتور یورو 2 مبلغ 1600 دلار و هر دستگاه خودرو تیبا 2000 دلار نیاز ارزی داشته است. این مبالغ با ادعای خودکفایی این محصول در تعارض است.
3-3: 49 درصد شرکت سازه گستر متعلق به شرکت سایپا بوده و 51 درصد الباقی متعلق به شرکت نیوان ابتکار (سهامی خاص) می باشد. شرکت سایپا مالکیت صد درصد شرکت نیوان ابتکار را دارد. مطالبات شرکت سایپا از شرکت نیوان ابتکار بالغ بر952 میلیارد ریال می باشد که حدود 600 میلیارد ریال آن تسهیلات ارائه شده به این شرکت بابت خرید 100 درصدی سهام شرکت تاپکو بوده که تاکنون تکلیف 22 درصد سهام متعلق به صندوق بازنشستگی از سوی فروشنده، مشخص نگردیده است.
4-3: علاوه بر وابستگی برخی از قطعات به نرخ ارز، تامین قطعات در شرکت مگاموتور گویای ساختار واسطه پرور و به وجود آورنده رانت در تامین قطعات در محصولات شرکت سایپا است. لازم به ذکر است که تقریباً صد در صد مالکیت این شرکت متعلق به شرکت سایپا بوده و زیان پیش بینی شده این شرکت در سال 1392 حدود 1.156 میلیارد ریال برآورد شده است.
5-3: از نمونه انحرافات در تامین قطعات شرکت ایران خودرو می توان به خرید مخازن سی ان جی از شرکت «آ. ص. ک» با قیمتی حدود بیست میلیارد تومان بیشتر از دیگر تامین کنندگان، قرارداد با شرکت «ن. ص. پ» در خصوص اجاره 10 هزار دستگاه «on time» با سه میلیارد تومان هزینه از سال 1385 بدون نتیجه و راکد اشاره کرد.
6-3: نقض «بند 3 مادهی 258 لایحه اصلاح قسمتی از قانون تجارت» از طریق استفاده از اموال شرکت بر خلاف منافع شرکت برای شرکت هایی که برخی از مدیران خود در آن به صورت غیر مستقیم ذینفع بوده اند. لازم به ذکر است حجم معاملات شرکت های مرتبط با افراد مذکور طی سالهای 1381 الی 1385 با شرکت سایپا بالغ بر 10 هزار میلیارد ریال بوده است.
4- تولید
1-4: سایت اصلی شرکت ایران خودرو در سال 1391 با کمتر از 50 درصد ظرفیت و سایت اصلی شرکت سایپا با کمتر از 40 درصد ظرفیت اسمی خود به دلیل وابستگی به قطعات خارجی فعالیت دارد.
2-4: خلاصه آخرین وضعیت توسعه شرکت سایپا در سایت های سایپای شمال، سایپای خمین، سایپای کردستان و سایپای بردسیر کرمان به شرح ذیل است:
الف: هدف اضافه کردن 390 هزار دستگاه به ظرفیت موجود تولید محصول پراید بوده است.
ب: بودجه مصوب این پروژه ها حدود 5.000 میلیارد ریال بوده است.
ج: مبلغ هزینه شده برای اجرای این پروژه ها حدود 1.000 میلیارد ریال بوده است.
با توجه به اینکه کلیه پروژه های مذکور باید تا این تاریخ به اتمام می رسیدند؛ بررسی مستندات این پروژه ها گویای این واقعیت است که میانگین پیشرفت این پروژه ها کمتر از پنج درصد می باشد و تحقیقات نشان می دهد به منظور اتمام این پروژه ها حدود 25.000 میلیارد ریال بودجه مورد نیاز است، یعنی پنج برابر مبلغ مصوب.
این در حالی است که در پروژهای مانند سایپا شمال، وزارت جهاد کشاورزی 60 هکتار زمین از منابع ملی کشور به صورت رایگان به این شرکت تحویل داده که در محاسبات مالی و بودجه پروژه ها لحاظ نشده است.
5- مهندسی، توسعه محصول، تحقیق و توسعه
1-5: شرکت ایران خودرو علی رغم هزینه کرد حدود 150 میلیارد ریال، مستنداتی در خصوص آخرین وضعیت پروژه پروژه موتور ملی دیزل ارایه نداده و مدیران مربوطه طی نامه رسمی اعلام نموده است که این پروژه فاقد مصوبه هیات مدیره بوده است.
دانشکده مهندسی مکانیک دانشگاه صنعتی شریف همه ساله نسبت به برگزاری «مسابقه ملی طراحی ماشین» با هدف تقویت حس خودباوری و بالندگی دانشجویان در طراحی انواع خودرو اقدام می کند که متاسفانه از حمایت های جدی مالی سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران بی نصیب بوده است.
نکته حائز اهمیت آنکه طبق مستندات ارایه شده توسط معاون استراتژی و برنامه ریزی ایران خود 9000 میلیارد ریال هزینه برای اجرای این پروژه مورد نیاز است، این در حالی است که برخی از مراکز تحقیقاتی و تولیدی داخلی توان بالقوه و بالفعل طراحی و تولید انواع موتورهای دیزل را دارا هستند. در سال 2012 حدود 55 درصد خودروهای اروپا با موتور دیزل به بازار مصرف عرضه شده اند.
2-5: طرح خودروهای هیبریدی یکی از چهار طرح کلان فناوری کشور است که سالهاست بسیاری از خودروسازان بزرگ جهانی مبادرت به تولید این خودروها در سطحی گسترده نموده اند. هدف از ارایه تکنولوژی هیبرید، کاهش مصرف سوخت از 35 تا 50 درصد و دستیابی به استاندارد آلایندگی یورو 5 می باشد.
طی چند سال گذشته:
الف: سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران با هزینه کرد حدود 44 میلیارد ریال (و تعهد پرداخت 46 میلیارد ریال) که عملاً با ایجاد انحصار در اقدامات اجرایی و گذشت حدود 2 سال از زمان خاتمه قرارداد پروژه «ساخت 3 نمونه خودرو هیبریدی» شرکت ایران خودرو را مورد حمایت مالی بدون نتیجه خود قرار داده است و پروژه ال 90 هیبرید شرکت پارس خودرو نیز علیرغم راهبردی بودن این طرح متوقف می باشد.
د: علی رغم صرف هزینه های بسیار زیاد و ایجاد زیر ساختهای مورد نیاز و وجود اساتید ارزشمند و فارغ التحصیلان ممتاز دانشگاهی در سطح کشور زیر ساخت مهندسی شرکتهای خودرو ساز فاقد بنیه لازم بوده و باید با اتخاذ تمهیداتی نسبت به جذب منابع انسانی متخصص و کارآمد به منظور نهادینه نمودن دانش طراحی خودرو در کشور اقدام لازم معمول گردد. به عنوان مثال دانشکده مهندسی مکانیک دانشگاه صنعتی شریف همه ساله نسبت به برگزاری «مسابقه ملی طراحی ماشین» با هدف تقویت حس خودباوری و بالندگی دانشجویان در طراحی انواع خودرو از جمله خودروهای هیبریدی اقدام می کند که متاسفانه از حمایت های جدی مالی سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران بی نصیب بوده است.
3-5: علی رغم جلب موافقت رسمی شرکت رنو فرانسه با انجام مطالعات مهندسی و تولید یک نمونه از خودرو ال 90 با قوای محرکه داخلی توسط مهندسین و تیم فنی شرکت پارس خودرو شاهد توقف طرح تولید این محصول می باشیم.
4-5: استفاده از خودرو برای افراد دارای مشکلات جسمی، حرکتی در بسیاری از موارد نیازی حیاتی است که گاهاً بدون آن امکان حضور در جامعه را از ایشان سلب می نماید. یکی از حقوق و مطالبات کم توانان و جانبازان عزیز انقلاب اسلامی برخورداری از خودرو مناسب است. ارزشمندی این قشر معزز، برخورداری از پیشرفته ترین نوع تکنولوژی را ضروری مینماید، خودرویی با بالاترین سطح استانداردها و پیشرفته ترین تجهیزات روز دنیا. فراموش نکنیم بخش مهمی از این عزیزان به فرموده امام خمینی (ره) ولی نعمتان ما هستند و ما شرف و ناموس خود را مدیون از جان گذشتگی آنان هستیم. متاسفانه شرکتهای خودروساز تاکنون حمایت فنی جدی از این قشر معزز جامعه ننموده اند و لازم است هر چه سریعتر با پیگیری دولت و مجلس این نیاز به بهترین وجهی مرتفع شود.
6- قیمت محصول
1- 6:آنالیز قیمت تمام شده محصولات با تیراژ بالا در شرکت ایران خودرو
تاثیر هزینه مالی تحمیلی به هر دستگاه خودرو.
تاثیر بهره و جریمه ایران خودرو 23 میلیون ریال.
تاثیر بهره و جریمه ساپکو 7 میلیون ریال.
تاثیر بهره و جریمه سایر شرکتهای گروه 10 میلیون ریال.
تاثیر مجموع بهره و جریمه تحمیلی به هر دستگاه خودرو 40 میلیون ریال.
دستمزد مستقیم تولید در شرکت ایران خودرو حدود 1% قیمت تمام شده کالای ساخته شده است.
2-6: آنالیز قیمت تمام شده خودرو پراید
3-6: مراجعه به اسناد و مدارک شرکتهای خودروسازی مطرح و بهره ور جهان گویای این مهم است که هزینه ساخت یک خودرو حدود 50درصد و ارزش افزوده خودروساز حدود 25 درصد است.
7- فروش
1-7: روند تخصیص خودرو به شرکتهای زیر مجموعه خودروسازان از قبیل تعاونی خاص کارکنان ایران خودرو، ایساکو، آپکو و برخی از نمایندگیها در مورد خودروهایی که دارای اختلاف قیمت با بازار هستند، به نحو مطلوب مدیریت نشده، این درحالی است که تعهدات معوق در خصوص مشتریان ثبت نامی گریبانگیر شرکت ایران خودرو بوده است. حدود 31 درصد از کل فروش محصولات ایران خودرو در سال 1391 توسط 35 نمایندگی انجام شده است.(129.984 دستگاه )
2-7 : یکی از شیوه های رایج فروش خودرو در شرکت ایران خودرو تحویل خودرو امانی به نمایندگی های فروش است، در مواردی واگذاری خودروهای امانی به نمایندگی ها بر اساس تضامین ماخوذه از آنها صورت نگرفته و در چارچوب بررسی های به عمل آمده حداقل 44 نمایندگی فاقد هرگونه تضمین نزد شرکت بوده که در موارد وصول مطالبات معوق از آنها را با مشکل مواجه نموده است از برخی از نمایندگی ها به طور نسبی وثیقه ملکی دریافت شده است، لیکن بدهی سنواتی آنها تسویه نشده است و به علت عدم نظارت صحیح و مدیریت کارا و اثر بخش بر اقدامات نمایندگی ها سوء استفاده های کلانی از اختیارات به همراه کلاهبرداری از مردم توسط برخی از نمایندگی ها مشاهده شد.
3-7: در بررسی اسناد و مدارک فروش مشخص گردید شرکت ایران خودرو تخفیف هایی خارج از اصول و ضوابط به صورت فروش دستوری به برخی اشخاص اعطا کرده است، به عنوان نمونه هیات مدیره این شرکت در جلسه 163خود مصوب نموده به منظور تحقق دستور وزیر صنایع و معادن وقت تعداد 3650 دستگاه خودرو به شرح ذیل با تخفیف ویژه در اختیار افراد معرفی شده قرار دهد:
50 دستگاه خودرو با 80 درصد تخفیف.
200 دستگاه خودرو با 50 درصد تخفیف.
400 دستگاه خودرو با 30 درصد تخفیف.
1.000 دستگاه خودرو با10 درصد تخفیف.
2.000 دستگاه خودرو تمام قسط و بدون سود تسهیلات.
همچنین هیأت مدیره شرکت ایران خودرو در سال 1387 نیز مصوبه ای پیرامون ارایه مجوز تخفیف به افراد معرفی شده از سوی وزیر صنایع و معادن وقت داشته که برابر تصمیمات متخذه در این مصوبه مقرر می شود تا سقف 3000 میلیون ریال در اختیار مدیر عامل شرکت ایران خودرو قرار داده شود که البته در تحقیقات به عمل آمده اعضاء هیات مدیره اقدامات خود را در حدود اختیارات دانسته، ولیکن اشاره ای به حفاظت از حقوق سهامداران و منافع مردم نداشتند.
4-7: میزان تعهدات ایجادی جهت تحویل خودرو به مشتریان بسیار بیشتر از میزان تولید است که این ناهماهنگی در فروش و تولید مبین نقص در برنامه ریزی بوده که این رویه باعث ایجاد بازار سیاه خودرو ناشی از تفاوت قیمت فروش کارخانه با قیمت فروش محصولات در بازار شده است که در نهایت این روند باعث ایجاد سوء جریانات عمدی یا غیر عمدی در فروش خودرو می گردند.
5-7: محصولات تولیدی ناقص موجود در کف پارکینگ عمدتاً ناشی از کسری یک یا دو قطعه هستند. ارزش تقریبی محصولات کف شرکت ایران خودرو بالغ بر 18.000 میلیارد ریال بوده که ناشی از عدم استفاده صحیح از امکانات و تجهیزات و منابع و یا ناهماهنگی در تامین قطعات میباشد.
6-7: در گروه ایران خودرو یادداشت های توضیحی صورتهای سال مالی منتهی به 30 اسفند 1391 (حسابها و اسناد دریافتنی تجاری) از اسناد، چک ها و سفته های دریافتنی بابت فروش اقساطی محصولات به مبلغ 18.049.870 میلیون ریال (13.930.783 میلیون ریال برای شرکت اصلی) می باشد که با توجه به اوضاع نامناسب منابع مالی شرکت ایران خودرو عدم وصول این مطالبات جای تامل جدی دارد.
7-7: به استناد مصوبه ستاد سیاستگذاری خودرو شرکت های خودروساز موظف می باشند حداقل سه درصد مبلغ فروش خود را صرف ارائه و گسترش خدمات پس از فروش نمایند لیکن طبق بررسی های به عمل آمده شرکت ایران خودرو 232 میلیارد ریال کمتر از میزان مصوب به این امر اختصاص داده است. (بند 18 گزارش حسابرس مستقل و بازرس قانونی) کاهش بودجه خدمات به معنی ایجاد نارضایتی در مردم و عدم ارایه خدمات مناسب به مشتری می باشد.
8-7: در شرکت سایپا طی سالهای 88 الی 90 شاهد افزایش فروش اعتباری بوده ایم، در سال 1390 حدود 28.000 میلیارد ریال یعنی حدود 54 درصد کل محصولات و در سال 1391 حدود 4.000 میلیارد ریال از فروش انجام شده بصورت اعتباری بوده است. در این سال مبلغ 666 میلیارد ریال از چکهای دریافتی از مشتریان وصول نگردیده است. (16.11 درصد نسبت به مبلغ چکهای برگشتی به فروش اعتباری )
9-7: آمار گمرک جمهوری اسلامی ایران حاکی از واردات حدود 70 هزار دستگاه خودرو و خروج 2.8 میلیارد دلار ارز از کشور بابت واردات خودرو است. حجم بالای خروج ارز از کشور جهت واردات خودرو زمانی به وقوع پیوست که کشور در بحرانی ترین شرایط ارزی و کینه ورزی دشمنان قرار داشته و حتی مواجه با اعمال محدودیت از سوی دولت در تامین منابع ارزی جهت واردات انواع داروهای حساس و حیاتی بودیم و به یقین مدیران ارشد دولت وقت از جمله مسولین وزارت اقتصاد و بانک مرکزی باید پاسخگوی تبعات ناهنجار این وضعیت باشند.
8- موارد خاص
1-8: تصدی چند پست و عضویت مدیران ارشد شرکتهای خودروساز در هیات مدیره شرکت های زیر مجموعه به صورت عرف درآمده است. در بررسی مستندات مشخص گردید مدیران عامل، قائم مقام های مدیران عامل، معاونین و بسیاری از مدیران میانی هر دو شرکت ریاست و یا عضویت هیات مدیره چند شرکت مهم زیر مجموعه را نیز برعهده دارند.
2-8: در بررسی مدارک مشاوران شرکت سایپا طی سال های 1388 الی 1391 ملاحظه گردید چندین نفر با تحصیلات کمتر از دیپلم به عنوان مشاور مدیر عامل شرکت سایپا مشغول فعالیت بوده اند.
3-8: در بررسی مدارک مشاهده گردید فردی با مدرک تحصیلی دیپلم طبیعی و بازنشسته شرکت هما طی سالهای 1389 و 1390 به عنوان معاون بازرگانی شرکت پارس خودرو مشغول فعالیت بوده است. همچنین کارشناس و مدیر وقت صادرات شرکت پارس خودرو به ترتیب با مدارک تحصیلی کاردانی زبان عربی و کارشناسی شیمی به دلیل عدم آشنایی با نحوه تکمیل مدارک تجاری طی سالهای 82 الی 85 منجر به زیان شرکت به مبلغ 870.000 دلار شده اند عدم توجه واحدهای نظارتی وقت شرکت موجب اغفال آنها توسط افراد مذکور شده بود که با پیگیری هیات تحقیق و تفحص موضوع در دستور کار مدیریت شرکت قرار گرفته است.
4-8: با اعمال نفوذ برادر مدیر عامل وقت شرکت سایپا در شرکت زامیاد در سال 1390 قراردادی با فردی ایرانی ساکن کشور چین به عنوان مشاور مدیر عامل با مبلغ ده هزار دلار منعقد میگردد. نتایج و آثار اقدامات این مشاور غیر قابل دستیابی و بررسی بود.
9- امور حقوقی و قراردادها
بررسی قراردادهای منعقده داخلی و خارجی در خصوص توسعه محصول و انتقال تکنولوژی مبین سوء مدیریت اجرایی، ضعف کنترل و نظارت، بی انضباطی مالی و عدم رعایت برنامه زمان بندی در قراردادها می باشد که به عنوان نمونه به دو مورد اکتفا می نماییم:
1-9: قرارداد ال90
مطابق با اصول تصریح شده در متن قرارداد مادر (Master Agreement) و همچنین الحاقیه های ذیربط فی ما بین سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران و شرکت رنو فرانسه در خصوص پروژه ال 90 مشتمل بر:
الف : ماده 3 بند 3 ؛ شرکت رنو پارس موظف به ایجاد شرکتی جدید با سرمایه گذاری مستقیم به منظور احداث سایتی با هدف تولید خودرو می باشد.
ب : بند 4-2-4 ؛ 40 درصد از ظرفیت سالانه 500 هزار دستگاه محصولات پروژه متعلق به شرکت ذکر شده در بند فوق می باشد.
ج : ماده 3 بند 3 ؛ شرکت رنو پارس موظف به ساماندهی صنعت خودرو کشور می باشد.
د : ماده 2-2-4 (بند تهیه و تامین منابع، زیر بخش فعالیتهای رنو پارس) :
1-د : مسولیت تهیه و تامین قطعات و اجزای منفصله لازم پلتفرم ال90 بر عهده شرکت رنو پارس می باشد.
2-د : رنو پارس قطعات و اجزای منفصله را از منابع مختلف تهیه و تامین می نماید؛ برخی از اجزای منفص